1. »
  2. Varia
  3. »
  4. Sztuka i moda

Malarstwo, fotografia, rzeźba i film

繪畫・寫眞・彫刻・映畫

Niejeden fan „Czarodziejki z Księżyca” zdążył już chyba zauważyć, że niektóre rysunki Naoko Takeuchi są bezpośrednim analogią do dzieł znanych artystów. Można zatem śmiało stwierdzić, że Naoko-sensei interesuje się historią sztuki, a jednym ze stylów, które upodobała najbardziej, jest secesja. Poniżej przedstawiliśmy kilka przykładów dzieł Naoko, natchnieniem dla których posłużyły arcydzieła sztuki.

Część tych prac załapała się również do anime. W samym zaś anime również da się odszukać nawiązania do różnych dzieł sztuki, które natchnęły twórców animowanej wersji „Czarodziejki z Księżyca”.

Z poniżej wymienione dzieła nie stanowią całokształtu tego, co posłużyło za natchnienie dla Naoko czy twórców anime. Gdyby komuś z Czytelników udało się odkryć coś nowego, prosimy pisać do nas pod adres, który znajduje się w dziale O stronie. W celach poszukiwawczych można skorzystać np. z internetowej bazy danych dzieł sztuki, takiej jak Artsy.

Nawiązania występujące tylko w mandze

Victor Florence Pollet „Endymion i Selene”

Victor Florence Pollet
„Endymion i Selene”
(obraz, 1850–60 r.)

Czarodziejka z Księżyca

Czarodziejka z Księżyca
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 1)

Robert Mapplethorpe „Autoportret”

Robert Mapplethorpe
„Autoportret”
(fotografia, 1988 r.)

Endymion i Serenity

Endymion i Serenity
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 1)

Robert Mapplethrope (1946–1989) znany był ze swoich zdjęć kwiatów oraz homoseksualnych mężczyzn w różnych pozach. Oto wypowiedź jednego krytyka, Henry’ego Sayre’a, na temat powyższej fotografii Mapplethorpe’a: „Czaszka przypomina widzowi, że świat materialny… jest ulotny i że śmierć jest końcem wszech rzeczy. (…) Mapplethorpe miał zamiar zobrazować analogię pomiędzy własną twarzą i czaszką wieńczącą trzymaną przezeń laskę. Jesteśmy wezwani, aby ujrzeć śmierć w jego twarzy. W czasie, kiedy został stworzony ów autoportret, Mapplethorpe okazał się nosicielem wirusa HIV. Wkrótce potem wiosną 1989 roku zmarł na AIDS. (…) Jednakże autor pokazuje także, iż „Autoportret” należy odczytywać jako lustro…, które trzyma naprzeciwko nas samych. Pragnie nam pokazać nas samych w jego świetle”.

Ponieważ ten konkretny obraz Endymiona i Serenity został umieszczony także w tym samym tomie, w którym książę i księżniczka giną i się odradzają, wydaje się wysoce prawdopodobne, że może istnieć dodatkowe znaczenie ukryte w tym rysunku ponad to, co wydaje się oczywiste na pierwszy rzut oka.

Obraz ten wydaje się wzmacniać znaczenie śmierci Endymiona w mandze zarówno przez wzgląd na wychudzoną twarz Endymiona i berło zwieńczone czaszką. Podobnie jak w fotografii Mapplethorpe’a, rysunek Takeuchi sugeruje ulotność życia, co z kolei zapowiada wydarzenia, które zachodzą w fabule mangi.

Ta praca Takeuchi jest jedną z niewielu, którym nadała własny tytuł: „Memento mori”, czyli „Pamiętaj o śmierci”. Tytuł ten wiąże się doskonale z uwagami poczynionymi wyżej.

„Zawód pan młody”, reż. Jerry Rees

„Zawód pan młody”,
reż. Jerry Rees
(afisz filmowy, 1991 r.)

Usagi i Mamoru

Usagi i Mamoru
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 1)

„Jezebel”, reż. William Wyler

„Jezebel”,
reż. William Wyler
(kadr z filmu, 1938 r.)

Usagi i Mamoru

Usagi i Mamoru
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 1)

William Blake „Szatan w swej pierwotnej chwale”

William Blake
„Szatan w swej pierwotnej chwale”
(obraz, 1805 r.)

Super Czarodziejka z Księżyca

Super Czarodziejka z Księżyca
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 3)

Głównym bohaterem obrazu jest Szatan ukazany w postaci nieupadłego jeszcze anioła, doskonałego dzieła bożego. Sam obraz nosi podtytuł: „Tyś był doskonał, pokąd nieprawość nie zagościła w Tobie”. Dominują tutaj kolory bieli i złota. Biel oznacza czystość i cnotę, złoto zaś władzę i potęgę. Szatan na głowie nosi koronę, w obu ręku trzyma berło i jabłko symbolizujące jego rolę Księcia tego Świata. Nęci i korci go więc władza, wciąż jest jednak poddanym Boga, choć stanowisko to przestaje mu się podobać. Jest oświetlony, w blasku, lecz za nim wyłania się ciemność, która go ostatecznie pochłonie. Można domniemać również, że już przechodzi ową przemianę. Widać to w posiadanych przezeń dwu parach skrzydeł: jedne są białe i lśniące, lecz małe — służyły mu jako aniołowi, drugie zaś większe i władcze, a jednocześnie ciemne i ponure — to już mogą być skrzydła anioła upadłego.

Maxfield Parrish „Niosący latarnie”

Maxfield Parrish
„Niosący latarnie”
(litografia, 1910 r.)

Usagi i Chibi-Usa

Usagi i Chibi-Usa
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 4)

Alfons Maria Mucha „Gwiazda Zaranna” i „Blask Księżyca”

Alfons Maria Mucha
„Gwiazda Zaranna” i „Blask Księżyca”
(seria litografij „Księżyc i Gwiazdy”, 1902 r.)

Super Czarodziejka z Księżyca

Super Czarodziejka z Księżyca
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 3)

Alfons Maria Mucha (1860–1939) był czeskim grafikiem i malarzem, jednym z czołowych przedstawicieli secesji i fin de siècle’u.

W niniejszej serii czterech paneli dekoracyjnych autor postanowił uosobić gwiazdy w postaciach kobiecych, co już robił wcześniej. Tym razem jednak starał się prócz funkcji dekoracyjnej nadać panelom głębsze znaczenie. Postaci nie są ograniczone ozdobnymi kręgami czy niszami, ale zamiast tego unoszą się w przestrzeni i są oświetlone przez światło promieniujące od wewnątrz kompozycji. Ich pozy są bardziej medytacyjne i dramatyczne niźli zmysłowe. We wszystkich czterech litografiach autor wykazuje wielką zręczność odtwarzania tekstury i połysku bogatych tkanin.

Bertel Thorvaldsen „Chrystus Pocieszyciel”

Bertel Thorvaldsen
„Chrystus Pocieszyciel”
(rzeźba, 1838 r.)

Super Czarodziejka z Księżyca

Super Czarodziejka z Księżyca
(manga „Cz. z Ks.”, t. 7, rozdz. 33 [wyd. nowe])

W tym przypadku nie chodzi tyle o tę konkretną rzeźbę (znajdującą się w Katedrze Marii Panny w Kopenhadze), lecz samo przedstawienie Chrystusa z rozpostartymi ramionami, które jest dość częste w sztuce chrześcijańskiej. Można tu jeszcze wymienić posąg Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro autorstwa Paula Landowskiego, rodzimy pomnik Chrystusa Króla w Świebodzinie czy też obraz Chrystusa Pocieszyciela z 1885 r. autorstwa Carla Heinricha Blocha.

Nawiązania występujące w mandze i anime

Alfons Maria Mucha „Zaduma”

Alfons Maria Mucha
„Zaduma”
(litografia, 1897 r.)

Usagi w sukni od Demanda

Usagi w sukni od Demanda
(manga „Cz. z Ks.”, t. 4, rozdz. 21 [wyd. nowe])

Obraz przedstawia młodą kobietę o sennych oczach przeglądającą książki. Ma na sobie suknię z ozdobnymi wzorami. Dysk widoczny za nią został misternie ozdobiony kwiatami i ich łodygami tworzącymi wzór koronkowy.

Alfons Maria Mucha „Kwiat”

Alfons Maria Mucha
„Kwiat”
(litografia, 1897 r.)

Usagi w sukni od Demanda

Nowa Królowa Serenity
(manga „Cz. z Ks.”, t. 4, rozdz. 21 [wyd. nowe])

Demetre H. Chiparus „Salome”

Demetre H. Chiparus
„Salome”
(posążek, ok. 1940 r.)

Księżniczka Śnieżna Kaguya

Księżniczka Śnieżna Kaguya
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Theo Vos for Hutschenreuther „Baletnica”

Theo Vos for Hutschenreuther
„Baletnica”
(posążek, ok. 1927 r.)

Śnieżna tancerka

Śnieżna tancerka
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Albert Mayer „Petite Femme”

Albert Mayer
„Petite Femme”
(lusterko podręczne, pocz. XX w.)

Zwierciadło Głębokich Wód

Zwierciadło Głębokich Wód
(manga „Cz. z Ks.”, t. 6, rozdz. 27 [wyd. nowe])

Niniejsze lusterko w stylu secesyjnym zaprojektował wpływowy rzeźbiarz i projektant Albert Mayer dla naonczas dobrze znanego niemieckiego przedsiębiorstwa Wirtemberskiej Fabryki Wyrobów Metalowych [niem. Württembergische Metalwarenfabrik]. Przedsiębiorstwo owo na pocz. XX w. było największym światowym wytwórcą i eksporterem wyrobów metalowych na użytek domowych.

Bolline

Bolline
(nóż rytualny)

Księżycowa Pałeczka

Księżycowa Pałeczka
(manga „Cz. z Ks.”, t. 3, rozdz. 12 [wyd. nowe])

Powyższy przedmiot nosi nazwę „bolline” bądź „boline” i wykorzystywany jako magiczne narzędzie w liturgiach wiccańskich. W przeciwieństwie do athame, który jest bardziej tradycyjny i nie używany do ścinania, boline używa się do ścinania powrozów, ziół, rzeźbienia świeczek itp. To mały nóż o prostym lub zakrzywionym, pojedynczym ostrzu i tradycyjnie białym trzonku.

Kształt księżycowa nawiązuje do sierpa opisanego w „Kluczu Salomona”, średniowiecznej księdze zaklęć, którą uważa się za jedno ze źródeł współczesnej religii wicca. Włoska wersja księgi opisuje nóż w kształcie haka o nazwie artano (możliwy rdzeń wyrazu athame) oraz proste ostrze w kształcie igły nazywane bolino. Kiedy nazwę „bolline” po raz pierwszy użyto w celu opisania ostrza w kształcie półksiężyca, pozostaje niejasnym. W „Księdze magii ceremonialnej” opublikowanej w 1911 przez Arthura Edwarda Waite’a znajduje się odwołanie do kilku wczesnych prac w zakresie magii wspominających o bolline lub sierpie: „Wśród niezbędnych narzędzi wymienionych w „Księdze prawdziwej czarnej magii” są miecz, laska, różdżka, lancet, arctrave lub hak, bolline lub sierp, igła, ponaird czyli nóż o białej rękojeści oraz inny nóż z czarną rękojeścią używany do kreślenia kręgu. Najważniejszym do wytworzenia jest ten nazywany bollinem…”.

Podobieństwa między bollinem a Księżycową Pałeczką są niezaprzeczalne, lecz nie można z cała pewnością stwierdzić, czy było to zamierzone. Nie byłoby to jednakże pierwszym przypadkiem, kiedy przedmioty używane w praktykach magicznych czy okultystycznych trafiają do mang i anime.

Nawiązania występujące tylko w anime

Vincent van Gogh „Gwiaździsta noc”

Vincent van Gogh
„Gwiaździsta noc”
(obraz, 1889 r.)

Pierwsza czołówka drugiej serii

Pierwsza czołówka
drugiej serii

Salvador Dali „Uporczywość pamięci”

Salvador Dalí
„Uporczywość pamięci”
(obraz, 1931 r.)

Druga czołówka drugiej serii

Druga czołówka
drugiej serii

葛飾北斎 Katsushika Hokusai „Wielka fala w Kanagawie”

葛飾北斎 Katsushika Hokusai
„Wielka fala w Kanagawie”
(drzeworyt, 1829–32 r.)

Czarodziejka z Merkurego

Czarodziejka z Merkurego
(odc. 56)

Sandro Boticelli „Narodziny Wenery”

Sandro Boticelli
„Narodziny Wenery”
(obraz, ok. 1485 r.)

Czarodziejka z Wenus

Czarodziejka z Wenus
(odc. 56)

Edvard Munch „Krzyk”

Edvard Munch
„Krzyk”
(obraz, 1893 r.)

Gurio Umino

Gurio Umino
(odc. 131)

Alfons Maria Mucha „Zaduma wieczoru”

Alfons Maria Mucha
„Zaduma wieczoru”
(seria litografij „Pory dnia”, 1899 r.)

Czarodziejka z Marsa

Czarodziejka z Marsa
(„Fanowska książka 3: Rei Hino”)

W niniejszej serii autor połączył świeże i zarazem delikatne kolory z wybujałymi motywami kwiatowymi. Każda postać kobieca jest ustawiona w naturalnym otoczeniu odzwierciedlającym jej nastrój. Całość kompozycji jest następnie zamknięta w skomplikowanej ramce ozdobnej przypominającej gotyckie okno.

Alfons Maria Mucha „Ametyst”

Alfons Maria Mucha
„Ametyst”
(seria litografij „Kamienie szlachetne”, 1900 r.)

Alfons Maria Mucha „Szmaragd”

Alfons Maria Mucha
„Szmaragd”
(seria litografij „Kamienie szlachetne”, 1900 r.)

Alfons Maria Mucha „Rubin”

Alfons Maria Mucha
„Rubin”
(seria litografij „Kamienie szlachetne”, 1900 r.)

Alfons Maria Mucha „Topaz”

Alfons Maria Mucha
„Topaz”
(seria litografij „Kamienie szlachetne”, 1900 r.)

Czarodziejka z Księżyca

Czarodziejka z Księżyca
(„Fanowska książka 1: Usagi Tsukino”)

Czarodziejka z Merkurego

Czarodziejka z Merkurego
(„Fanowska książka 2: Ami Mizuno”)

Czarodziejka z Jowisza

Czarodziejka z Jowisza
(„Fanowska książka 4: Makoto Kino”)

Czarodziejka z Wenus

Czarodziejka z Wenus
(„Fanowska książka 5: Minako Aino”)

W niniejszej serii postaci kobiece uosabiają cztery kamienie szlachetne. Górna część kompozycji w każdym panelu jest zdominowana postać, natomiast w dolnej części namalowano kwiat, którego kolor jest odbiciem danego kamienia. Schemat kolorów każdego panelu — w tym też powłóczyste szaty, ozdoby do włosów, mozaikowe kręgi, a nawet kolor oczu — nawiązuje do koloru kamienia, co nadaje przyjemną harmonię każdemu obrazkowi.

Architektura

建築

Bazylika Najświętszego Serca w Paryżu, arch. Paul Abadie

Bazylika Najświętszego Serca w Paryżu,
arch. Paul Abadie (1900–14 r.)

Księżycowy Zamek

Księżycowy Zamek
(odc. 44)

Tadź Mahal, arch. Ahmad Lahauri Tadź Mahal, arch. Ahmad Lahauri

Tadź Mahal,
arch. Ahmad Lahauri (1632–53 r.)

Księżycowy Zamek Księżycowy Zamek

Księżycowy Zamek
(odc. 35)

Kompleks architektoniczny Księżycowego Zamku wykazuje bardzo zróżnicowane style. Najbardziej zauważalne jest tu nawiązanie do mauzoleum Tadź Mahal w Indii oraz ogólnie do architektury islamskiej. Sam zamek wydaje się w dużym stopniu zbliżony do Bazyliki Najświętszego Serca w Paryżu i innych podobnych budowli w stylu neoklasycystycznym lub palladianistycznym.

Ruiny starożytnego miasta Palmyra, Syria

Ruiny starożytnego miasta Palmyra, Syria

Księżniczka Serenity i Czarna Dama

Księżniczka Serenity i Czarna Dama
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 2)

Posągi atlantów w starożytnym mieście Tōllān-Xīcocotitlan, Meksyk

Posągi atlantów w starożytnym mieście Tōllān-Xīcocotitlan, Meksyk

Pierwsza czołówka trzeciej serii

Pierwsza czołówka
trzeciej serii

Bazylika i Świątynia Pokutna św. Rodziny w Barcelonie, arch. Antoni Gaudí

Bazylika i Świątynia Pokutna św. Rodziny w Barcelonie,
arch. Antoni Gaudí (1882–2028 r.)

Katedra Morska

Katedra Morska
(odc. 110)

Sphere Tower Tennouzu w Tokio

Sphere Tower Tennouzu w Tokio

Akademia Bezkresu

Akademia Bezkresu
(manga „Cz. z Ks.”, t. 6, rozdz. 27 [wyd. nowe])

Sea Fort Square w Tokio

Sea Fort Square w Tokio

Akademia Bezkresu

Akademia Bezkresu
(manga „Cz. z Ks.”, t. 6, rozdz. 27 [wyd. nowe])

Meczet Sułtana Ahmeda („Błękitny Meczet”) w Stambule, arch. Sedefkâr Mehmet Ağa

Meczet Sułtana Ahmeda („Błękitny Meczet”) w Stambule,
arch. Sedefkâr Mehmet Ağa (1609–17 r.)

Wnętrze Galaktycznego Pałacu

Wnętrze Galaktycznego Pałacu
(manga „Cz. z Ks.”, t. 18, rozdz. 50 [wyd. stare])

Moda

ファッション

Naoko Takeuchi nie raz wspominała w komentarzach do mangi o tym, jak bardzo uwielbia modę. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w różnych przez nią wykonanych rysunkach. Poniżej znajduje się kilka tego typu przykładów.

Kolekcja haute couture Christiana Diora, wiosna-lato 1992 r.

Suknia „Palladium”
z kolekcji haute couture Christiana Diora,
wiosna-lato 1992 r.

Księżniczka Serenity

Księżniczka Serenity
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 1)

Strój zaprojektowano na podstawie stylu jońskiego starogreckich kolumn. Suknię tę także pokazano na wystawie Dior, le bal des artistes, która odbyła się od 14 maja do 25 września 2011 w Villa Les Rhumbs. Naoko Takeuchi nieco zmodyfikowała oryginał na swoje potrzeby, ale w „Kolekcji materiałów” można znaleźć szkice sukni Serenity, które są bardziej zbliżone do pierwowzoru.

Yves Saint Laurent „Opium”

Yves Saint Laurent „Opium”
(reklama perfum, 1993 r.)

Czarna Dama

Czarna Dama
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 2)

Jest to reklama perfum „Opium” zaprojektowanych przez Yves’a Saint Laurent’a. Autorem fotografii jest Satoshi Saikusa [jap. 七種諭 Saikusa Satoshi], a modelką Kate Moss. Czarna Dama na rysunku Takeuchi wygląda niemalże tożsamo w pozie i treści do modelki ze zdjęcia, choć suknia jest nieco inna. Nie jest jasnym, czy i na ile Takeuchi naśladowała suknię modelki na zdjęciu czy był to tylko zbieg okoliczności, ale sama poza Czarnej Damy jest bez wątpienia oparta na niniejszym zdjęciu. Fakt, że fotograf jest Japończykiem, może być przypadkowy. Jednak data wykonania fotografii pokrywa się mniej więcej z okresem powstawiania drugiej serii mangi. Takeuchi wspominała w komentarzach do pierwszego artbooka, że lubi przeglądać magazyny o modzie i katalogi odzieży, toteż całkiem możliwe, że po prostu zobaczyła ową reklamę i przypadła jej ona do gustu.

Kolekcja prêt-à-porter Chanel, wiosna-lato 1992 r.

Strój
z kolekcji prêt-à-porter Chanel,
wiosna-lato 1992 r.

Czarna Dama

Natsuna Sakurada
(manga „Cz. V”, t. 1, rozdz. 4 [wyd. stare])

Kolekcja prêt-à-porter Thierry’ego Muglera, jesień-zima 1992–93 r.

Strój
z kolekcji prêt-à-porter Thierry’ego Muglera,
jesień-zima 1992–93 r.

Kōan

Kōan
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Kolekcja prêt-à-porter Thierry’ego Muglera, jesień-zima 1992–93 r.

Strój
z kolekcji prêt-à-porter Thierry’ego Muglera,
jesień-zima 1992–93 r.

berthier

Berthier
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Kolekcja haute couture Christiana Lacroixa, jesień-zima 1992–93 r.

Strój
z kolekcji haute couture Christiana Lacroixa,
jesień-zima 1992–93 r.

Calaveras

Calaveras
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Kolekcja prêt-à-porter Chanel, jesień-zima 1992 r.

Strój
z kolekcji prêt-à-porter Chanel,
jesień-zima 1992 r.

Setsuna

Setsuna
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 3)

Kolekcja prêt-à-porter Thierry’ego Muglera, jesień-zima 1992–93 r.

Strój
z kolekcji prêt-à-porter Thierry’ego Muglera,
jesień-zima 1992–93 r.

Hotaru

Hotaru
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 3)

Kolekcja haute couture Guya Laroche’a, 1992 r.

Strój
z kolekcji haute couture Guya Laroche’a,
1992 r. („Vouge Italia”, wrzesień 1992 r.)

Hotaru

Księżniczka Serenity
(manga „Cz. z Ks.”, t. 3, komentarz [wyd. stare])

Kolekcja Coco Chanel, 1927 r.

Bransoletki
z kolekcji Coco Chanel, 1927 r.

Hotaru

Galaktyczne Bransoletki
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Kolekcja Coco Chanel, 1927 r.

Zdjęcie grupy „Ribbon”,
1991 r.

Hotaru

Dziewczęta w smokingach
(artbook „Kolekcja oryginalnych ilustracyj”, t. 4)

„Ribbon” było grupą składającą się z trzech członkiń: Hiromi Nagasaku [jap. 永作博美 Nagasaku Hiromi], Arimi Matsuno [jap. 松野有里巳 Matsuno Arimi] oraz Aiko Satō [jap. 佐藤愛子 Satō Aiko] i działającą w latach 1989–94.

Teatr

演劇

Haruka Ten’ō Michiru Kaiō

Haruka Ten’ō i Michiru Kaiō
(artbook „Kolekcja materiałów”)

Wielki Teatr Takaradzuka [jap. 宝塚大劇場 Takaradzuka Daigekijō] w Japonii słynie z tego, iż wszystkie odbywające się w nim występy odgrywane są wyłącznie przez kobiety. Osiągnął szczyt popularności w latach 80. i 90. XX w., ale ów styl teatralny cieszy się sławą po dziś dzień. W opublikowanym w 1999 roku artbooku „Kolekcja materiałów” autorka, komentując postaci Haruki Ten’ō i Michiru Kaiō, wspomniała, że ich prototypami były aktorki z Takaradzuki, choć nie wymieniła, które dokładnie.

Podczas talk-show z okazji dwudziestolecia „Czarodziejki z Księżyca” producentom musicalu „La Reconquista” zadano pytanie, dlaczego obsada aktorska składała się wyłącznie z kobiet. Odpowiedź była taka, iż Naoko Takeuchi jest wielką fanką Teatru Takaradzuki i utworzenie obsady z samych kobiet miałoby właśnie nawiązać do ducha Takaradzuki. Ponadto aktorka odgrywająca postać Mamoru Chiby w owym musicalu, Yamato Yūga, swego czasu była znaną członkinią Teatru Takaradzuki, która powróciła na scenę ze swej „emerytury”.

Źródła

Autor

  • 渾沌の天使 Kaosu no Tenshi (opracowanie, tłumaczenie, korekta)