Przypisy備考

Wypracowano wiele systemów romanizacji, tj. przepisywania na pismo łaciński znaków hiragany [jap. 平假名 hiragana] oraz katakany [jap. 片假名 katakana]. Wszystkie są do siebie bardzo zbliżone i różnią się jedynie w sposobie oddania znaków し／シ, じ／ジ, ち／チ, つ／ツ, ぢ／ヂ, づ／ヅ, ふ／フ, ゐ／ヰ, ゑ／ヱ, を／ヲ, ん／ン, długich samogłosek itp. Oto najważniejsze z używanych współcześnie:

Dodatkowo w tabeli przedstawione są transkrypcja na język polski oraz sposób romanizacji używany na niniejszej stronie (nazwany 「月」式ローマ字綴り方 „Tsuki”-shiki rōma-ji tsudzuri-kata). Jest to w gruncie rzeczy system Hepburna z nielicznymi modyfikacjami.

Dwugłoski i dwuznaki greckie

Litery	Wymowa i transliteracja
	staroż.	średn.	nowoż.
III. Dwugłoski Γʹ Δίφθογγοι ＩＩＩ．二重母音
ΑΙ αι (ᾸΙ ᾰι)	[ai̯] ai	[eː] ē	[e] e
ᾼ ᾳ (ᾹΙ ᾱι)	[aːi̯] āi 21	[aː] ā	[a] a
ΕΙ ει	[ei̯ ~ eː] ei 22	[iː] ī	[i] i
ῌ ῃ (ΗΙ ηι)	[ɛːi̯] ēi	[ɛː] ē	[i] i
ΥΙ υι (ῨΙ ῠι)	[yi̯] → [yː] yi / ui 23	[yː] ȳ	[iː] → [i] yi
ΥΙ υι (ῩΙ ῡι)	[yi̯] → [yː] ȳi / ūi 23	[yː] ȳ	[iː] → [i] yi
ΟΙ οι	[oi̯] oi	[øi̯] → [yː] oi → ȳ	[i] i
ῼ ῳ (ΩΙ ωι)	[ɔːi̯] ōi	[ɔː] ō	[o] o
ΑΥ αυ (ᾸΥ ᾰυ)	[au̯] au	[aw] aw	[av ~ af] av, af 24
ΑΥ αυ (ᾹΥ ᾱυ)	[aːu̯] āu	[aːw] āw	[av ~ af] av, af 24
ΕΥ ευ	[eu̯] eu	[ew] ew	[ev ~ ef] ev, ef 24
ΗΥ ηυ	[ɛːu̯] ēu	[ɛːw] ēw	[iv ~ if] iv, if 24
ΟΥ ου	[ou̯ ~ oː] ou 22	[uː] ū	[u] u
ΩΥ ωυ	[ɔːu̯] → [ɔːy] ōu → ōy 25	[ɔːy] ōy	[oi] oy
IV. Dwuznaki Δʹ Διγράμματα ＩＶ．二重音字
ΓΓ γγ	[ŋg] ng		[ŋg ~ ŋɟ ~ ŋɣ ~ ŋʝ] ng, ngh; nj 3 26
ΓΚ γκ	[ŋk] nk		[g ~ ɟ ~ ŋg ~ ŋɟ ~ ŋk ~ ŋc] g, ng; j, nj; nk 3 27
ΓΞ γξ	[ŋks] nx		[ŋks] nx
ΓΧ γχ	[ŋkʰ] nkh / nch 10		[ŋx ~ ŋç] nch
ΜΠ μπ	[mp] mp		[b ~ mb ~ mp] b, mb; mp 27
ΝΤ ντ	[nt] nt		[d ~ nd ~ nt] d, nd; nt 27
ΤΣ τσ	[ts] ts		[ts] ts
ΤΖ τζ	[tz] tz		[dz] dz

Najpowszechniej używanym do zapisu sanskrytu pismem jest dewanagari [sanskr. देवनागरी devanāgarī — „z miasta bogów”]. Rozwinęło się ono z pisma siddham [sanskr. सिद्धं, siddhaṃ — „doskonałe”] używanego do zapisywania sanskrytu w okresie około 600–1200 n.e. i wywodzącego się pośrednio z alfabetu aramejskiego poprzez pismo brahmi [sanskr. ब्राह्मी brāhmī], najstarszej formy pisma indyjskiego, którego najwcześniejsza postać znana jest z napisów cesarza Aśoki (poł. III w. p.n.e.).

Pismo brahmi i pochodne od niego systemy są alfabetyczno-sylabiczne, w których poszczególnymi znakami podstawowymi (pełnymi) zapisuje się sylaby otwarte składające się ze spółgłoski i domyślnej samogłoski [a]. Dla zapisania sylaby z inną samogłoską należy do znaku pełnego dodać znak połowiczny. Zaznacza się także brak samogłoski (w zbitce spółgłoskowej za pomocą ligatury, w wygłosie — osobnym znakiem diakrytycznym). W wyrazach rozpoczynających się samogłoską stosuje się osobne pełne znaki samogłoskowe, które mogą się pojawiać wyłącznie na początku tekstu (zdania, akapitu, oddzielnego słowa). Dla zapisywania sanskrytu alfabetem łacińskim wypracowano tzw. transkrypcję naukową [ang. International Alfabet of Sanskrit Transliteration (IAST)], stosującą cały szereg diakrytyków do zapisywania dźwięków, dla których w czystej łacince nie ma osobnych znaków (podobnie jak polskie „ogonki” uzupełniają alfabet łaciński o nasze swoiste głoski). IAST jest zarówno transliteracją (zapisem opartym na zasadzie ścisłej odpowiedniości liter: jednemu znakowi danego pisma odpowiada zawsze jeden i ten sam znak łaciński), jak i transkrypcją (zapisem dźwiękowym: każdy znak IAST ma ustaloną wartość brzmieniową), co jest możliwe dzięki temu, że indyjskie pismo jest ściśle fonetyczne.

Samogłoski dzielą się na proste (pojedyncze) i złożone (dwugłoski). Za samogłoski proste uważa się także dwie spółgłoski zgłoskotwórcze: [r̩] i [l̩]. W sanskrycie występuje iloczas, czyli długość trwania samogłoski. Samogłoski proste mogą być krótkie, czyli trwać przez jedną miarę [sanskr. मात्रा mātrā, jak łac. mora], lub długie — dwie miary. Dwugłoski, składające się z dwu samogłosek prostych, są zawsze długie. W transkrypcji naukowej długość zaznacza się poziomą kreseczką nad literą. Samogłoski [eː] i [oː] pochodzą z przedklasycznych dwugłosek [ei̯] i [ou̯], dlatego wciąż są zaliczane do tej grupy.

Istnieją także różnego rodzaju znaki specjalne oznaczające unosowienie samogłoski w wygłosie sylaby (zwyczajne lub silniejsze), przydech po samogłosce oraz brak samogłoski.

		Znak pełny		Znak połowiczny		IPA/ IAST
		siddhaṃ	devanāgarī	siddhaṃ	devanāgarī
		Samogłoski proste समानाक्षर
Gardłowe कण्ठ्य	Krótka ह्रस्व		अ		◌	[ə ~ ɐ] a
	Długa दीर्घ		आ		ा	[ɑː] ā
Podniebienne तालव्य	Krótka ह्रस्व		इ		ि	[i] i
	Długa दीर्घ		ई		ी	[iː] ī
Wargowe ओष्ठ्य	Krótka ह्रस्व		उ		ु	[u] u
	Długa दीर्घ		ऊ		ू	[uː] ū
Szczytowe मूर्धन्य	Krótka ह्रस्व		ऋ		ृ	[r̩] ṛ
	Długa दीर्घ		ॠ		ॄ	[r̩ː] ṝ
Zębowe दन्त्य	Krótka ह्रस्व		ऌ		ॢ	[l̩] ḷ
	Długa दीर्घ		ॡ		ॣ	[l̩ː] ḹ
		Dwugłoski सन्ध्यक्षर
Podniebienno-gardłowe कण्ठोष्ठ्य			ए		े	[eː] ← [ei̯] e ← ei
			ऐ		ै	[əi̯] ai
Wargowo-gardłowe कण्ठतालव्य			ओ		ो	[oː] ← [ou̯] o ← ou
			औ		ौ	[əu̯] au
Wydech विसर्गः					ः	[h] ḥ
Wygłos nosowy अनुस्वारः					ं	[ⁿ] ṃ
Unosowienie अनुनासिक					ँ	[◌̃] ◌̃
Zatrzymanie विराम			ऽ		्	[ə̷] ’

Znaki spółgłoskowe są uporządkowane pod względem miejsca wymowy. Spółgłoski zwarte tworzą pięć grup, ułożonych „od tyłu” — pierwsza wymawiana jest przez zwarcie w najgłębszym miejscu aparatu mowy, kolejne coraz bliżej ust. W każdej grupie jest też ustalona kolejność: bezdźwięczne (bezprzydechowe, przydechowe), dźwięczne (bezprzydechowe, przydechowe, nosowe). Także półsamogłoski i spółgłoski szczelinowe syczące są uporządkowane pod względem miejsca artykulacji. Wszystkie półsamogłoski są dźwięczne, wszystkie spółgłoski szczelinowe są bezdźwięczne poza [ɦ], która jest dźwięczna. Miejsce artykulacji i dźwięczność to cechy bardzo ważne dla sanskryckiego prawopisu i zasad przemian dźwiękowych.

		Znak pełny		Znak połowiczny		IPA/ IAST
		siddhaṃ	devanāgarī	siddhaṃ	devanāgarī
		Spółgłoski zwarte स्पर्श
Gardłowe कण्ठ्य	Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण		क		क◌ ◌क	[k] k
	Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण		ख		ख◌ ◌ख	[kʰ] kh
	Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण		ग		ग◌ ◌ग	[g] g
	Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण		घ		घ◌ ◌घ	[gʱ] gh
Podniebienne तालव्य	Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण		च		च◌ ◌च	[c ~ t͡ʃ] c
	Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण		छ		छ◌ ◌छ	[cʰ ~ t͡ʃʰ] ch
	Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण		ज		ज◌ ◌ज	[ɟ ~ d͡ʒ] j
	Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण		झ		झ◌ ◌झ	[ɟʱ ~ d͡ʒʱ] jh
Szczytowe मूर्धन्य	Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण		ट		ट◌ ◌ट	[ʈ] ṭ
	Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण		ठ		ठ◌ ◌ठ	[ʈʰ] ṭh
	Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण		ड		ड◌ ◌ड	[ɖ] ḍ
	Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण		ढ		ढ◌ ◌ढ	[ɖʱ] ḍh
Zębowe दन्त्य	Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण		त		त◌ ◌त	[t̪] t
	Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण		थ		थ◌ ◌थ	[t̪ʰ] th
	Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण		द		द◌ ◌द	[d̪] d
	Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण		ध		ध◌ ◌ध	[d̪ʱ] dh
Wargowe ओष्ठ्य	Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण		प		प◌ ◌प	[p] p
	Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण		फ		फ◌ ◌फ	[pʰ ~ ɸ] ph
	Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण		ब		ब◌ ◌ब	[b] b
	Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण		भ		भ◌ ◌भ	[bʱ ~ β] bh
		Spółgłoski nosowe अनुनासिक
Gardłowe कण्ठ्य			ङ		ङ◌ ◌ङ	[ŋ] ṅ
Podniebienne तालव्य			ञ		ञ◌ ◌ञ	[ɲ] ñ
Szczytowe मूर्धन्य			ण		ण◌ ◌ण	[ɳ] ṇ
Zębowe दन्त्य			न		न◌ ◌न	[n] n
Wargowe ओष्ठ्य			म		म◌ ◌म	[m] m
		Półsamogłoski यण्
Gardłowe कण्ठ्य
Podniebienne तालव्य			य		य◌ ◌य	[j] y
Szczytowe मूर्धन्य			र		र◌ ◌र	[r] r
Zębowe दन्त्य			ल		ल◌ ◌ल	[l] l
Wargowe ओष्ठ्य			व		व◌ ◌व	[w ~ ʋ] v
		Spółgłoski szczelinowe ऊष्मन् / संघष्ह्री
Gardłowe कण्ठ्य			ह		ह◌ ◌ह	[ɦ] h
Podniebienne तालव्य			श		श◌ ◌श	[ɕ ~ ʃ] ś
Szczytowe मूर्धन्य			ष		ष◌ ◌ष	[ʂ] ṣ
Zębowe दन्त्य			स		स◌ ◌स	[s] s
Wargowe ओष्ठ्य
Kropka dla dźwięków obcych नुक़्ता					़

0	1	2	3	4
०	१	२	३	४
5	6	7	8	9
५	६	७	८	९