- »
- Varia
- »
- Przypisy
Sposoby romanizacji jęz. japońskiego
日本語のローマ字綴り方
Wypracowano wiele systemów romanizacji, tj. przepisywania na pismo łaciński znaków hiragany [jap. 平假名 hiragana] oraz katakany [jap. 片假名 katakana]. Wszystkie są do siebie bardzo zbliżone i różnią się jedynie w sposobie oddania znaków し/シ, じ/ジ, ち/チ, つ/ツ, ぢ/ヂ, づ/ヅ, ふ/フ, ゐ/ヰ, ゑ/ヱ, を/ヲ, ん/ン, długich samogłosek itp. Oto najważniejsze z używanych współcześnie:
- Romanizacja Nippon [jap. 日本式ローマ字綴り方 Nippon-shiki rōma-ji tsudzuri-kata, dosł. „romanizacja japońska”] — opracowana przez samych Japończyków do zapisu ich własnego języka literami łacińskimi. Każda bez wyjątku sylaba jest oddawana prawidłowo bez uwzględnienia jej rzeczywistej wymowy. Została uznana przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną za standard transkrypcji języka japońskiego (norma ISO 3602 ścisła).
- Romanizacja Kunrei [jap. 訓令式ローマ字綴り方 Kunrei-shiki rōma-ji tsudzuri-kata, dosł. „romanizacja zarządzona nakazem”] — stworzona na podstawie powyższego systemu i stanowi pomost pomiędzy zapisem fonetycznym a etymologicznym. Również została uznana za standard transkrypcji języka japońskiego (norma ISO 3602).
- Romanizacja Hepburna [jap. ヘボン式ローマ字綴り方 Hebon-shiki rōma-ji tsudzuri-kata] — opracowana przez Jamesa Curtisa Hepburna (1815–1911), który wykorzystał ją w trzecim wydaniu swego słownika japońsko-angielskiego z roku 1887. Została oparta o głosownię języka angielskiego dla spółgłosek i głosownię języków romańskich dla samogłosek. System Hepburna występuje w kilku wariantach:
- Wersja tradycyjna [jap. 伝統的ヘボン式ローマ字 dentōteki Hebon-shiki rōma-ji] charakteryzuje się zapisywaniem ん/ン jako m przed spółgłoskami b, m i p oraz jako n w pozostałych przypadkach.
- Wersja poprawiona [jap. 改修ヘボン式ローマ字 kaishū Hebon-shiki rōma-ji] lub wersja zmodyfikowana [jap. 修正ヘボン式 shūsei Hebon-shiki rōma-ji], w której zapis ん/ン jako m przed pewnymi spółgłoskami nie jest już używany. Ze względu na powszechne jej użycie stanowi de facto standard zapisywania japońszczyzny znakami alfabetu łacińskiego (tzw. standardowy styl latynizacji [jap. 標準式ローマ字 hyōjun-shiki rōma-ji]).
- Romanizacja Wāpuro [jap. ワープロローマ字綴り方 Wāpuro rōma-ji tsudzuri-kata, dosł. „romanizacja edytora tekstowego”] — system służący wyłącznie do wprowadzania znaków japońskich na komputerze. Zezwala na zapis spornych znaków w oparciu o dowolny z powyższych systemów.
Dodatkowo w tabeli przedstawione są transkrypcja na język polski oraz sposób romanizacji używany na niniejszej stronie (nazwany 「月」式ローマ字綴り方 „Tsuki”-shiki rōma-ji tsudzuri-kata). Jest to w gruncie rzeczy system Hepburna z nielicznymi modyfikacjami.
Kana | Romanizacja | Wymowa polska | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hiragana | Katakana | Hepburn | Nippon | Kunrei | Wāpuro | „Tsuki” | ||
I. Dźwięki proste I.直音 |
||||||||
1. Samogłoski (krótkie) 1.母音(短音) |
||||||||
あ | ア | a | a | a | a | a | a | a |
い | イ | i | i | i | i | i | i | i |
う | ウ | u | u | u | u | u | u | u |
え | エ | e | e | e | e | e | e | e |
お | オ | o | o | o | o | o | o | o |
2. Spółgłoski (obstruenty) + samogłoski 2.子音(阻害音)+母音 |
||||||||
か | カ | ka | ka | ka | ka | ka / ca | ka | ka |
き | キ | ki | ki | ki | ki | ki | ki | ki |
く | ク | ku | ku | ku | ku | ku / cu | ku | ku |
け | ケ | ke | ke | ke | ke | ke | ke | ke |
こ | コ | ko | ko | ko | ko | ko / co | ko | ko |
が | ガ | ga | ga | ga | ga | ga | ga | ga |
ぎ | ギ | gi | gi | gi | gi | gi | gi | gi |
ぐ | グ | gu | gu | gu | gu | gu | gu | gu |
げ | ゲ | ge | ge | ge | ge | ge | ge | ge |
ご | ゴ | go | go | go | go | go | go | go |
か゚ | カ゚ | [nga] | [nga] | [ŋa] | [ŋa] | |||
き゚ | キ゚ | [ngi] | [ngi] | [ŋi] | [ŋ́i (ŋi)] | |||
く゚ | ク゚ | [ngu] | [ngu] | [ŋu] | [ŋu] | |||
け゚ | ケ゚ | [nge] | [nge] | [ŋe] | [ŋe] | |||
こ゚ | コ゚ | [ngo] | [ngo] | [ŋo] | [ŋo] | |||
さ | サ | sa | sa | sa | sa | sa | sa | sa |
し | シ | shi | shi | si | si | si / shi / ci | shi | śi (si) |
す | ス | su | su | su | su | su | su | su |
せ | セ | se | su | se | se | se / ce | se | se |
そ | ソ | so | so | so | so | so | so | so |
ざ | ザ | za | za | za | za | za | za | (d)za |
じ | ジ | ji | ji | zi | zi | zi / ji | ji | (d)źi ((d)zi) |
ず | ズ | zu | zu | zu | zu | zu | zu | (d)zu |
ぜ | ゼ | ze | ze | ze | ze | ze | ze | (d)ze |
ぞ | ゾ | zo | zo | zo | zo | zo | zo | (d)zo |
た | タ | ta | ta | ta | ta | ta | ta | ta |
ち | チ | chi | chi | ti | ti | ti / chi | chi | ći (ci) |
つ | ツ | tsu | tsu | tu | tu | tu / tsu | tsu | cu |
て | テ | te | te | te | te | te | te | te |
と | ト | to | to | to | to | to | to | to |
だ | ダ | da | da | da | da | da | da | da |
ぢ | ヂ | ji | ji | di | zi | di | dji | dźi (dzi) |
づ | ヅ | zu | zu | du | zu | du | dzu | dzu |
で | デ | de | de | de | de | de | de | de |
ど | ド | do | do | do | do | do | do | do |
は | ハ | ha | ha | ha | ha | ha | ha | ha |
ひ | ヒ | hi | hi | hi | hi | hi | hi | h́i (hi) |
ふ | フ | fu | fu | hu | hu | hu / fu | fu | fu ~ hu |
へ | ヘ | he | he | he | he | he | he | he |
ほ | ホ | ho | ho | ho | ho | ho | ho | ho |
ば | バ | ba | ba | ba | ba | ba | ba | ba |
び | ビ | bi | bi | bi | bi | bi | bi | b́i (bi) |
ぶ | ブ | bu | bu | bu | bu | bu | bu | bu |
べ | ベ | be | be | be | be | be | be | be |
ぼ | ボ | bo | bo | bo | bo | bo | bo | bo |
ぱ | パ | pa | pa | pa | pa | pa | pa | pa |
ぴ | ピ | pi | pi | pi | pi | pi | pi | ṕi (pi) |
ぷ | プ | pu | pu | pu | pu | pu | pu | pu |
ぺ | ペ | pe | pe | pe | pe | pe | pe | pe |
ぽ | ポ | po | po | po | po | po | po | po |
3. Spółgłoski (sonoranty) + samogłoski 3.子音(共鳴音)+母音 |
||||||||
な | ナ | na | ne | na | na | na | na | na |
に | ニ | ni | ni | ni | ni | ni | ni | ńi (ni) |
ぬ | ヌ | nu | nu | nu | nu | nu | nu | nu |
ね | ネ | ne | ne | ne | ne | ne | ne | ne |
の | ノ | no | no | no | no | no | no | no |
ま | マ | ma | ma | ma | ma | ma | ma | ma |
み | ミ | mi | mi | mi | mi | mi | mi | ḿi (mi) |
む | ム | mu | mu | mu | mu | mu | mu | mu |
め | メ | me | me | me | me | me | me | me |
も | モ | mo | mo | mo | mo | mo | mo | mo |
ら | ラ | ra | ra | ra | ra | ra | ra | ra ~ la |
り | リ | ri | ri | ri | ri | ri | ri | ŕi (ri) ~ ĺi (li) |
る | ル | ru | ru | ru | ru | ru | ru | ru ~ lu |
れ | レ | re | re | re | re | re | re | re ~ le |
ろ | ロ | ro | ro | ro | ro | ro | ro | ro ~ lo |
4. Półsamogłoski + samogłoski 4.半子音+母音 |
||||||||
や | ヤ | ya | ya | ya | ya | ya | ya | ja |
い | イ | i | i | i | i | i / yi | i | i |
ゆ | ユ | yu | yu | yu | yu | yu | yu | ju |
? | ? | ye | ye | ye | ye | ye | je | |
よ | ヨ | yo | yo | yo | yo | yo | yo | jo |
わ | ワ | wa | wa | wa | wa | wa | wa | ła |
ゐ | ヰ | wi | wi | wi | wi / i | wyi | wi | (ł)i |
う | ウ | u | u | u | u | u / wu / whu | u | u |
ゑ | ヱ | we | e | we | we / e | wye | we | (ł)e |
を | ヲ | wo | o | wo | wo / o | wo | wo | (ł)o |
5. Samogłoski (długie) 5.母音(長音) |
||||||||
〔ア段〕+あ | 〔ア段〕+ア | …aa | …ā | …â | …â | …aa | …ā | …aa |
〔イ段〕+い | 〔イ段〕+イ | …ii | …ii | …ii | …ii | …ii | …ii | …ii |
〔ウ段〕+う | 〔ウ段〕+ウ | …ū | …ū | …û | …û | …uu | …ū | …uu |
〔エ段〕+い | 〔エ段〕+イ | …ei | …ei | …ei | …ei | …ei | …ei | …ej |
〔エ段〕+え | 〔エ段〕+エ | …ee | …ē | …ee | …ee | …ee | …ē | …ee |
〔オ段〕+う | 〔オ段〕+ウ | …ō | …ō | …ô | …ô | …ou | …ō | …oo |
〔オ段〕+お | 〔オ段〕+オ | …ō | …ō | …ô | …ô | …oo | …ō | …oo |
〔ア段〕+ー | 〔ア段〕+ー | …ā | …ā | …â | …â | …a- | …ā | …aa |
〔イ段〕+ー | 〔イ段〕+ー | …ī | …ī | …î | …î | …i- | …ī | …ii |
〔ウ段〕+ー | 〔ウ段〕+ー | …ū | …ū | …û | …û | …u- | …ū | …uu |
〔エ段〕+ー | 〔エ段〕+ー | …ē | …ē | …ê | …ê | …e- | …ē | …ee |
〔オ段〕+ー | 〔オ段〕+ー | …ō | …ō | …ô | …ô | …o- | …ō | …oo |
II. Dźwięki ślizgowe II.拗音 |
||||||||
1. Dźwięki ślizgowe zmiękczone 1.開拗音 |
||||||||
きゃ | キャ | kya | kya | kya | kya | kya | kya | ḱa (kia) |
きゅ | キュ | kyu | kyu | kyu | kyu | kyu | kyu | ḱu (kiu) |
きょ | キョ | kyo | kyo | kyo | kyo | kyo | kyo | ḱo (kio) |
き゚ゃ | キ゚ャ | [ngy] | [ngy] | [ŋya] | [ŋ́a (ŋia)] | |||
き゚ゅ | キ゚ュ | [ngy] | [ngy] | [ŋyu] | [ŋ́u (ŋiu)] | |||
き゚ょ | キ゚ョ | [ngyo] | [ngyo] | [ŋyo] | [ŋ́o (ŋio)] | |||
しゃ | シャ | sha | sha | sya | sya | sya / sha | sha | śa (sia) |
しゅ | シュ | shu | shu | syu | syu | syu / shu | shu | śu (siu) |
しょ | ショ | sho | sho | syo | syo | syo / sho | sho | śo (sio) |
じゃ | ジャ | ja | ja | zya | zya | zya / ja | ja | (d)źa ((d)zia) |
じゅ | ジュ | ju | ju | zyu | zyu | zyu / ju | ju | (d)źu ((d)ziu) |
じょ | ジョ | jo | jo | zyo | zyo | zyo / jo | jo | (d)źo ((d)zio) |
ちゃ | チャ | cha | cha | tya | tya | tya / cha / cya | cha | ća (cia) |
ちゅ | チュ | chu | chu | tyu | tyu | tyu / chu / cyu | chu | ću (ciu) |
ちょ | チョ | cho | cho | tyo | tyo | tyo / cho / cyo | cho | ćo (cio) |
ぢゃ | ヂャ | ja | ja | dya | zya | dya | dja | dźa (dzia) |
ぢゅ | ヂュ | ju | ju | dyu | zyu | dyu | dju | dźu (dziu) |
ぢょ | ヂョ | jo | jo | dyo | zyo | dyo | djo | dźo (dzio) |
にゃ | ニャ | nya | nya | nya | nya | nya | nya | ńa (nia) |
にゅ | ニュ | nyu | nyu | nyu | nyu | nyu | nyu | ńu (niu) |
にょ | ニョ | nyo | nyo | nyo | nyo | nyo | nyo | ńo (nio) |
ひゃ | ヒャ | hya | hya | hya | hya | hya | hya | h́a (hia) |
ひゅ | ヒュ | hyu | hyu | hyu | hyu | hyu | hyu | h́u (hiu) |
ひょ | ヒョ | hyo | hyo | hyo | hyo | hyo | hyo | h́o (hio) |
びゃ | ビャ | bya | bya | bya | bya | bya | bya | b́a (bia) |
びゅ | ビュ | byu | byu | byu | byu | byu | byu | b́u (biu) |
びょ | ビョ | byo | byo | byo | byo | byo | byo | b́o (bio) |
ぴゃ | ピャ | pya | pya | pya | pya | pya | pya | ṕa (pia) |
ぴゅ | ピュ | pyu | pyu | pyu | pyu | pyu | pyu | ṕu (piu) |
ぴょ | ピョ | pyo | pyo | pyo | pyo | pyo | pyo | ṕo (pio) |
みゃ | ミャ | mya | mya | mya | mya | mya | mya | ḿa (mia) |
みゅ | ミュ | myu | myu | myu | myu | myu | myu | ḿu (miu) |
みょ | ミョ | myo | myo | myo | myo | myo | myo | ḿo (mio) |
りゃ | リャ | rya | rya | rya | rya | rya | rya | ŕa ~ ĺa (ria ~ lia) |
りゅ | リュ | ryu | ryu | ryu | ryu | ryu | ryu | ŕu ~ ĺu (riu ~ liu) |
りょ | リョ | ryo | ryo | ryo | ryo | ryo | ryo | ŕu ~ ĺu (rio ~ lio) |
2. Dźwięki ślizgowe zaokrąglone 2.合拗音 |
||||||||
くゎ | クヮ | k(w)a | k(w)a | kwa | ka | kuxwa / kulwa | kwa | kła |
くゐ | クヰ | [k(w)i] | [k(w)i] | [kwi] | [ki] | [kuwyi] | [kwi] | [kłi] |
くゑ | クヱ | [k(w)e] | [k(w)e] | [kwe] | [ke] | [kuwye] | [kwe] | [kłe] |
くを | クヲ | [k(w)o] | [k(w)o] | [kwo] | [ko] | [kuwo] | [kwo] | [kło] |
ぐゎ | グヮ | g(w)a | g(w)a | gwa | ga | guxwa / gulwa | gwa | gła |
ぐゐ | グヰ | [g(w)i] | [g(w)i] | [gwi] | [gi] | [guwyi] | [gwi] | [głi] |
ぐゑ | グヱ | [g(w)e] | [g(w)e] | [gwe] | [ge] | [guwye] | [gwe] | [głe] |
ぐを | グヲ | [g(w)o] | [g(w)o] | [gwo] | [go] | [guwo] | [gwo] | [gło] |
く゚ゎ | ク゚ヮ | [ng(w)a] | [ng(w)a] | [ŋwa] | [ŋła] | |||
く゚ゐ | ク゚ヰ | [ng(w)i] | [ng(w)i] | [ŋwi] | [ŋłi] | |||
く゚ゑ | ク゚ヱ | [ng(w)e] | [ng(w)e] | [ŋwe] | [ŋłe] | |||
く゚を | ク゚ヲ | [ng(w)o] | [ng(w)o] | [ŋwo] | [ŋło] | |||
III. Dźwięki osobliwe III.特殊音 |
||||||||
ん | ン | n | n | n | n | nn / xn | n | n |
ん+〔カ行〕 〔ガ行〕 〔カ゚行〕 | ン+〔カ行〕 〔ガ行〕 〔カ゚行〕 | nk… ng… [nng…] | nk… ng… [nng…] | nk… ng… | nk… ng… | nk… ng… | nk… ng… [nŋ…] | ŋk… ŋg… [nŋ…] |
ん+〔サ行〕 〔ザ行〕 〔タ行〕 〔ザ行〕 〔ナ行〕 〔ハ行〕 〔ラ行〕 〔ワ行〕 | ン+〔サ行〕 〔ザ行〕 〔タ行〕 〔ザ行〕 〔ナ行〕 〔ハ行〕 〔ラ行〕 〔ワ行〕 | ns… nz… nt… nd… nn… nh… nr… nw… | ns… nz… nt… nd… nn… nh… nr… nw… | ns… nz… nt… nd… nn… nh… nr… nw… | ns… nz… nt… nd… nn… nh… nr… nw… | ns… nz… nt… nd… nn… nh… nr… nw… | ns… nz… nt… nd… nn… nh… nr… nw… | ns… n(d)z… nt… nd… nn… nh… nr… ~ nl… nł… |
ん+〔バ行〕 〔パ行〕 〔マ行〕 | ン+〔バ行〕 〔パ行〕 〔マ行〕 | mb… mp… mm… | nb… np… nm… | nb… np… nm… | nb… np… nm… | nb… np… nm… | nb… np… nm… | mb… mp… mm… |
ん+〔ア行〕 〔ヤ行〕 | ン+〔ア行〕 〔ヤ行〕 | n’… n’y… | n’… n’y… | n’… n’y… | n’… n’y… | nn… / n’… nny… / n’y… | n’… n’y… | n’… nj… |
っ | ッ | ’ / — | ’ / — | ’ / — | xtu / xtsu / ltu / ltsu | q | ’ | |
っ+〔カ行〕 | ッ+〔カ行〕 | kk… | kk… | kk… | kk… / xtuk… / xtsuk… / ltuk… / ltsuk… | kk… | kk… | |
っ+〔サ行〕 | ッ+〔サ行〕 | ss… | ss… | ss… | ss… / xtus… / xtsus… / ltus… / ltsus… | ss… | ss… | |
っ+〔タ行〕 | ッ+〔タ行〕 | tt… | tt… | tt… | tt… / xtut… / xtsut… / ltut… / ltsut… | tt… | tt… | |
っ+〔パ行〕 | ッ+〔パ行〕 | pp… | pp… | pp… | pp… / xtup… / xtsup… / ltup… / ltsup… | pp… | pp… | |
IV. Dźwięki zapożyczone IV.外來音 |
||||||||
ら゚ | ラ゚ | la | la | la | la | |||
り゚ | リ゚ | li | li | li | ĺi (li) | |||
る゚ | ル゚ | lu | lu | lu | lu | |||
れ゚ | レ゚ | le | le | le | le | |||
ろ゚ | ロ゚ | lo | lo | lo | lo | |||
わ゙ | ヷ | va | va | va | wa | |||
ゐ゙ | ヸ | vi | vi | vi | ẃi (wi) | |||
ゔ | ヴ | vu | vu | vu | wu | |||
ゑ゙ | ヹ | ve | ve | ve | we | |||
を゙ | ヺ | vo | vo | vo | wo | |||
いぃ | イィ | yi | yi | ixi / ili | yi | ji | ||
いぇ | イェ | ye | ye | ye / ixe / ile | ye | je | ||
うぁ | ウァ | wa | wa | wha / uxa / ula | wa / wha | ła | ||
うぃ | ウィ | wi | wi | wi / whi / uxi / uli | wi / whi | łi | ||
うぅ | ウゥ | wu | wu | uxu / ulu | wu | łu | ||
うぇ | ウェ | we | we | we / whe / uxe / ule | we / whe | łe | ||
うぉ | ウォ | wo | wo | who / uxo / ulo | wo / who | ło | ||
うゅ | ウュ | wyu | wyu | uxyu / ulyu | wyu | łju | ||
ゔぁ | ヴァ | va | va | va / vuxa / vula | va | wa | ||
ゔぃ | ヴィ | vi / vyi | vi / vyi | vi / vyi / vuxi / vuli | vi / vyi | ẃi (wi) / ẃji (wji) | ||
ゔぇ | ヴェ | ve / vye | ve / vye | ve / vye / vuxe / vule | ve / vye | we / ẃe (wie) | ||
ゔぉ | ヴォ | vo | vo | vo / vuxo / vulo | vo | wo | ||
ゔゃ | ヴャ | vya | vya | vya / vuxya / vulya | vya | ẃa (wia) | ||
ゔゅ | ヴュ | vyu | vyu | vyu / vuxyu / vulyu | vyu | ẃu (wiu) | ||
ゔょ | ヴョ | vyo | vyo | vyo / vuxyo / vulyo | vyo | ẃo (wio) | ||
きぃ | キィ | kyi | kyi | kyi / kixi / kili | kyi | ḱji (kji) | ||
きぇ | キェ | kye | kye | kye / kixe / kile | kye | ḱe (kie) | ||
ぎぃ | ギィ | gyi | gyi | gyi / gixi / gili | gyi | ǵji (gji) | ||
ぎぇ | ギェ | gye | gye | gye / gixe / gile | gye | ǵe (gie) | ||
くぁ | クァ | kwa | kwa | kwa / qa / qwa / kuxa / kula | kwa | kła | ||
くぃ | クィ | kwi | kwi | qi / qwi / qyi / kuxi / kuli | kwa | kłi | ||
くぅ | クゥ | kwu | kwu | qwu / kuxu / kulu | kwu | kłu | ||
くぇ | クェ | kwe | kwe | qe / qwe / qye / kuxe / kule | kwe | kłe | ||
くぉ | クォ | kwo | kwo | qo / qwo / qyo / kuxo / kulo | kwo | kło | ||
くゃ | クャ | kwya | kwya | qya / kuxya / kulya | kwya | kłja | ||
くゅ | クュ | kwyu | kwyu | qyu / kuxyu / kulyu | kwyu | kłju | ||
くょ | クョ | kwyo | kwyo | qyo / kuxyo / kulyo | kwyo | kłjo | ||
ぐぁ | グァ | gwa | gwa | gwa / guxa / gula | gwa | gła | ||
ぐぃ | グィ | gwi | gwi | gwi / guxi / guli | gwa | głi | ||
ぐぅ | グゥ | gwu | gwu | gwu / guxu / gulu | gwu | głu | ||
ぐぇ | グェ | gwe | gwe | gwe / guxe / gule | gwe | głe | ||
ぐぉ | グォ | gwo | gwo | gwo / guxo / gulo | gwo | gło | ||
ぐゃ | グャ | gwya | gwya | guxya / gulya | gwya | głja | ||
ぐゅ | グュ | gwyu | gwyu | guxyu / gulyu | gwyu | głju | ||
ぐょ | グョ | gwyo | gwyo | guxyo / gulyo | gwyo | głjo | ||
しぃ | シィ | shyi | shyi | syi / shixi / sixi / shili / sili | shyi | śji | ||
しぇ | シェ | she | she | she / sye / shixe / sixe / shile / sile | she | śe (sie) | ||
しぃ | ジィ | jyi | jyi | jyi / zyi / jixi / zixi / jili / zili | jyi | (d)źji | ||
しぇ | ジェ | je | je | je / jye / zye / jixe / zixe / jile / zile | je | (d)źe ((d)zie) | ||
すぁ | スァ | swa | swa | swa / suxa / sula | swa | sła | ||
すぃ | スィ | si / swi | si / swi | swi / suxi / suli | si / swi | si / słi | ||
すぅ | スゥ | swu | swu | swu / suxu / sulu | swu | słu | ||
すぇ | スェ | swe | swe | swe / suxe / sule | swe | słe | ||
すぉ | スォ | swo | swo | swo / suxo / sulo | swo | sło | ||
ずぁ | ズァ | zwa | zwa | zuxa / zula | zwa | (d)zła | ||
ずぃ | ズィ | zi / zwi | zi / zwi | zuxi / zuli | zi / zwi | (d)zi / (d)złi | ||
ずぅ | ズゥ | zwu | zwu | zuxu / zulu | zwu | (d)złu | ||
ずぇ | ズェ | zwe | zwe | zuxe / zule | zwe | (d)złe | ||
ずぉ | ズォ | zwo | zwo | zuxo / zulo | zwo | (d)zło | ||
ちぃ | チィ | chyi | chyi | tyi / cyi / chixi / tixi / chili / tili | chyi | ćji | ||
ちぇ | チェ | che | che | che / cye / tye / chixe / tixe / chile / tile | che | će (cie) | ||
ぢぃ | ヂィ | jyi | jyi | dyi / dixi / dili | djyi | dźji | ||
ぢぇ | ヂェ | je | je | dye / dixe / dile | dje | dźe (dzie) | ||
つぁ | ツァ | tsa | tsa | tsa / tsuxa / tuxa / tsula / tula | tsa | ca | ||
つぃ | ツィ | tsi | tsi | tsi / tsuxi / tuxi / tsuli / tuli | tsa | ci | ||
つぇ | ツェ | tse | tse | tse / tsuxe / tuxe / tsule / tule | tse | ce | ||
つぉ | ツォ | tso | tso | tso / tsuxo / tuxo / tsulo / tulo | tso | co | ||
つゅ | ツュ | tsyu | tsyu | tsuxyu / tuxyu / tsulyu / tulyu | tsyu | cju | ||
づぁ | ヅァ | dza | dza | duxa / dula | dza | dza | ||
づぃ | ヅィ | dzi | dzi | duxi / duli | dza | dzi | ||
づぇ | ヅェ | dze | dze | duxe / dule | dze | dze | ||
づぉ | ヅォ | dzo | dzo | duxo / dulo | dzo | dzo | ||
づゅ | ヅュ | dzyu | dzyu | duxyu / dulyu | dzyu | dzju | ||
てぃ | ティ | ti | ti | thi / texi / teli | ti | ti | ||
てぇ | テェ | tye | tye | the / tuxe / tule | tye | tje | ||
てゃ | テャ | tya | tya | tha / texya / telya | tya | tja | ||
てゅ | テュ | tyu | tyu | thu / texyu / telyu | tyu | tju | ||
てょ | テョ | tyo | tyo | tho / texyo / telyo | tyo | tjo | ||
でぃ | ディ | di | di | dhi / dexi / deli | di | di | ||
でぇ | デェ | dye | dye | dhe / duxe / dule | dye | dje | ||
でゃ | デャ | dya | dya | dha / dexya / delya | dya | dja | ||
でゅ | デュ | dyu | dyu | dhu / dexyu / delyu | dyu | dju | ||
でょ | デョ | dyo | dyo | dho / dexyo / delyo | dyo | djo | ||
とぁ | トァ | twa | twa | twa / toxa / tola | twa | tła | ||
とぃ | トィ | twi | twi | twi / toxi / toli | twi | tłi | ||
とぅ | トゥ | tu / twu | tu / twu | twu / toxu / tolu | tu / twu | tu / tłu | ||
とぇ | トェ | twe | twe | twe / toxe / tole | twe | tłe | ||
とぉ | トォ | two | two | two / toxo / tolo | two | tło | ||
どぁ | ドァ | dwa | dwa | dwa / doxa / dola | dwa | dła | ||
どぃ | ドィ | dwi | dwi | dwi / doxi / doli | dwi | dłi | ||
どぅ | ドゥ | du / dwu | du / dwu | dwu / doxu / dolu | du / dwu | du / dłu | ||
どぇ | ドェ | dwe | dwe | dwe / doxe / dole | dwe | dłe | ||
どぉ | ドォ | dwo | dwo | dwo / doxo / dolo | dwo | dło | ||
にぃ | ニィ | nyi | nyi | nyi / nixi / nili | nyi | ńji | ||
にぇ | ニェ | nye | nye | nye / nixe / nile | nye | ńe (nie) | ||
ぬぁ | ヌァ | nwa | nwa | nuxa / nula | nwa | nła | ||
ぬぃ | ヌィ | nwi | nwi | nuxi / nuli | nwi | nłi | ||
ぬぅ | ヌゥ | nwu | nwu | nuxu / nulu | nwu | nłu | ||
ぬぇ | ヌェ | nwe | nwe | nuxe / nule | nwe | nłe | ||
ぬぉ | ヌォ | nwo | nwo | nuxo / nulo | nwo | nło | ||
ひぃ | ヒィ | hyi | hyi | kyi / kixi / kili | hyi | h́ji (hji) | ||
ひぇ | ヒェ | hye | hye | hye / hixe / hile | hye | h́e (hie) | ||
びぃ | ビィ | byi | byi | byi / bixi / bili | byi | b́ji (bji) | ||
びぇ | ビェ | bye | bye | bye / bixe / bile | bye | b́e (bie) | ||
ぴぃ | ピィ | pyi | pyi | pyi / pixi / pili | pyi | ṕji (pji) | ||
ぴぇ | ピェ | pye | pye | pye / pixe / pile | pye | ṕe (pie) | ||
ふぁ | ファ | fa | fa | fa / fwa / fuxa / huxa / fula / hula | fa | fa | ||
ふぃ | フィ | fi / fyi | fi / fyi | fi / fwi / fyi / fuxi / huxi / fuli / huli | fi / fyi | f́i (fi) / ́fji (fji) | ||
ふぇ | フェ | fe / fye | fe / fye | fe / fwe / fye / fuxe / huxe / fule / hule | fe / fye | fe / f́e (fie) | ||
ふぉ | フォ | fo | fo | fo / fwo / fuxo / huxo / fulo / hulo | fo | fo | ||
ふゃ | フャ | fya | fya | fya / fuxya / huxya / fulya / hulya | fya | f́a (fia) | ||
ふゅ | フュ | fyu | fyu | fyu / fuxyu / huxyu / fulyu / hulyu | fyu | f́u (fiu) | ||
ふょ | フョ | fyo | fyo | fyo / fuxyo / huxyo / fulyo / hulyo | fyo | f́o (fio) | ||
ぶぁ | ブァ | bwa | bwa | buxa / bula | bwa | bła | ||
ぶぃ | ブィ | bwi | bwi | buxi / buli | bwi | błi | ||
ぶぅ | ブゥ | bwu | bwu | buxu / bulu | bwu | błu | ||
ぶぇ | ブェ | bwe | bwe | buxe / bule | bwe | błe | ||
ぶぉ | ブォ | bwo | bwo | buxo / bulo | bwo | bło | ||
ぷぁ | プァ | pwa | pwa | puxa / pula | pwa | pła | ||
ぷぃ | プィ | pwi | pwi | puxi / puli | pwi | płi | ||
ぷぅ | プゥ | pwu | pwu | puxu / pulu | pwu | płu | ||
ぷぇ | プェ | pwe | pwe | puxe / pule | pwe | płe | ||
ぷぉ | プォ | pwo | pwo | puxo / pulo | pwo | pło | ||
ほぁ | ホァ | hwa | hwa | hoxa / hola | hwa | hła | ||
ほぃ | ホィ | hwi | hwi | hoxi / holi | twi | hłi | ||
ほぅ | ホゥ | hu / hwu | hu / hwu | hoxu / holu | hu / hwu | hu / hłu | ||
ほぇ | ホェ | hwe | hwe | hoxe / hole | hwe | tłe | ||
ほぉ | ホォ | hwo | hwo | hoxo / holo | hwo | hło | ||
みぃ | ミィ | myi | myi | myi / mixi / mili | myi | ḿji (mji) | ||
みぇ | ミェ | mye | mye | mye / mixe / mile | mye | ḿe (mie) | ||
むぁ | ムァ | mwa | mwa | muxa / mula | mwa | mła | ||
むぃ | ムィ | mwi | mwi | muxi / muli | mwi | młi | ||
むぅ | ムゥ | mwu | mwu | muxu / mulu | mwu | młu | ||
むぇ | ムェ | mwe | mwe | muxe / mule | mwe | młe | ||
むぉ | ムォ | mwo | mwo | muxo / mulo | mwo | mło | ||
りぃ | リィ | ryi | ryi | ryi / rixi / rili | ryi | ŕji (rji) | ||
りぇ | リェ | rye | rye | rye / rixe / rile | rye | ŕe (rie) | ||
るぁ | ルァ | rwa | rwa | ruxa / rula | rwa | rła | ||
るぃ | ルィ | rwi | rwi | ruxi / ruli | rwi | rłi | ||
るぅ | ルゥ | rwu | rwu | ruxu / rulu | rwu | rłu | ||
るぇ | ルェ | rwe | rwe | ruxe / rule | rwe | rłe | ||
るぉ | ルォ | rwo | rwo | ruxo / rulo | rwo | rło |
Alfabet grecki
希臘文字
Litera | Nazwa | Wart. liczb. |
Wymowa i transliteracja |
|||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
gr. | łac. | pol. | jap. | staroż. | średn. | nowoż. | ||
I. Pojedyncze litery Αʹ Μόνα γράμματα I.單一文字 |
||||||||
![]() |
ἄλφα álpha |
alpha | alfa | アルパ arupa |
1 | [a ~ aː] a, ā |
← | [a] a |
![]() ![]() |
βῆτα bē̂ta 1 |
bēta | beta | ベータ bēta |
2 | [b] b |
[β] b |
[v] v |
![]() |
γάμμα gámma |
gamma | gamma | ガンマ gamma |
3 | [g] g |
← | [ɣ ~ ʝ] gh, j 2 |
![]() |
δέλτα délta |
delta | delta | デルタ deruta |
4 | [d] d |
← | [ð ~ d] dh, d 3 |
![]() ![]() |
εἶ eî 4 ἒ ψῑλόν è psīlón 5 |
ei e psīlon |
ei epsilon |
エー ē エ・プシーロン e pushīron |
5 | [e] e |
← | ← |
![]() ![]() |
ϝαῦ waû 6 δίγαμμα dígamma |
wau digamma |
wau digamma |
ワウ wau ディガンマ digamma |
6 | [w] w |
(—) (—) |
← |
![]() |
ζῆτα zē̂ta 7 |
(d)zēta | (d)zeta | ゼータ zēta |
7 | [dz] (d)z 8 |
[z] z |
← |
![]() ![]() |
ἧτα hē̂ta ἦτα ē̂ta |
hēta ēta |
heta eta |
ヘータ hēta エータ ēta |
8 | [h] / [ɛː] h / ē 9 |
[ɛː] ē |
[i] i |
![]() ![]() |
θῆτα thē̂ta 1 |
thēta | theta | テータ tēta |
9 | [tʰ] th |
← | [θ] th |
![]() |
ἰῶτα iō̂ta |
iōta | jota | イオータ iōta |
10 | [i ~ iː] i, ī |
← | [i] i |
![]() ![]() |
κάππα káppa 1 |
kappa | kappa | カッパ kappa |
20 | [k] k / c 10 |
← | [k ~ c] k 2 |
![]() |
λά(μ)βδα lá(m)bda |
lambda | lambda | ラ(ン)ブダ ra(m)buda |
30 | [l] l |
← | [l ~ [ʎ] l 2 |
![]() |
μῦ mȳ̂ |
mȳ | my | ミュー myū |
40 | [m] m |
← | ← |
![]() |
νῦ nȳ̂ |
nȳ | ny | ニュー nyū |
50 | [n] n |
← | [n ~ ɲ] n 2 |
![]() |
ξεῖ xeî ξῖ xī̂ |
xī | ksi | クセー kusē クシー kushī |
60 | [ks] x 8 11 |
← | ← |
![]() |
οὖ oû ὂ μῑκρόν ò mīkrón 5 |
ou o mīcron |
ou omikron |
オ・ミークロン o mīkuron |
70 | [o] o |
← | ← |
![]() ![]() |
πεῖ peî πῖ pī̂ 1 |
pī | pi | ペー pē ピー pī |
80 | [p] p |
← | ← |
![]() |
ϻάν śán 12 |
san | san | サン san |
(90) | [s] ś |
(—) (—) |
← |
![]() ![]() |
ϙόππα qóppa 13 |
qoppa | koppa | コッパ koppa |
90 | [k] q |
(—) (—) |
← |
![]() ![]() |
ῥῶ rhō̂ 1 |
rhō | ro | ロー rō |
100 | [r ~ r̥ʰ] r, rh 14 |
← | [r] r |
![]() ![]() |
σῖγμα sîgma 15 |
sīgma | sigma | シーグマ shīguma |
200 | [s ~ z] s 16 |
← | ← |
![]() |
ταῦ taû |
tau | tau | タウ tau |
300 | [t] t |
← | ← |
![]() ![]() |
ὗ hŷ 1 ὖ ψῑλόν ŷ psīlón 5 |
hȳ ȳ psīlon |
hy ypsilon |
ヒュー hyū ユー・プシーロン yū pushīron |
400 | [y ~ yː] y, ȳ |
← | [i] y |
![]() ![]() |
φεῖ pheî φῖ phī̂ 1 |
phī | fi | ペー pē ピー pī |
500 | [pʰ] ph 11 |
[ɸ] ph |
[f] f |
![]() |
χεῖ kheî χῖ khī̂ |
chī | chi | ケー kē キー kī |
600 | [kʰ] kh / ch 11 10 |
← | [x ~ ç] ch 2 |
![]() |
ψεῖ pseî ψῖ psī̂ |
psī | psi | プセー pusē プシー pushī |
700 | [ps] ps 8 11 |
← | ← |
![]() ![]() |
ὦ ō̂ 1 17 ὦ μέγα ō̂ méga 5 |
ō ō mega |
ō omega |
オー ō オー・メガ ō mega |
800 | [ɔː] ō |
← | [o] o |
![]() ![]() |
ἄγμα ángma 18 σαμπῖ sampî |
angma sampī |
angma sampi |
アングマ anguma サンピ sampi |
900 | [sː] / [ts] š |
(—) (—) |
← |
II. Ligatury Βʹ Λιγκατούρες II.合字 |
||||||||
![]() |
ϛίγμα stígma 19 |
stigma | stigma | スティグマ sutiguma |
(6) | (—) (—) |
[st] st |
(—) (—) |
![]() |
καί kaí 20 |
kai | kaj | カイ kai |
(—) | (—) (—) |
[kai̯] & |
[ke] & |
![]() |
οὔ ū́ 19 |
u | u | ウー ū |
(—) | (—) (—) |
[uː] ū |
(—) (—) |
Litery | Wymowa i transliteracja |
||
---|---|---|---|
staroż. | średn. | nowoż. | |
III. Dwugłoski Γʹ Δίφθογγοι III.二重母音 |
|||
ΑΙ αι (ᾸΙ ᾰι) | [ai̯] ai |
[eː] ē |
[e] e |
ᾼ ᾳ (ᾹΙ ᾱι) | [aːi̯] āi 21 |
[aː] ā |
[a] a |
ΕΙ ει | [ei̯ ~ eː] ei 22 |
[iː] ī |
[i] i |
ῌ ῃ (ΗΙ ηι) | [ɛːi̯] ēi |
[ɛː] ē |
[i] i |
ΥΙ υι (ῨΙ ῠι) | [yi̯] → [yː] yi / ui 23 |
[yː] ȳ |
[iː] → [i] yi |
ΥΙ υι (ῩΙ ῡι) | [yi̯] → [yː] ȳi / ūi 23 |
[yː] ȳ |
[iː] → [i] yi |
ΟΙ οι | [oi̯] oi |
[øi̯] → [yː] oi → ȳ |
[i] i |
ῼ ῳ (ΩΙ ωι) | [ɔːi̯] ōi |
[ɔː] ō |
[o] o |
ΑΥ αυ (ᾸΥ ᾰυ) | [au̯] au |
[aw] aw |
[av ~ af] av, af 24 |
ΑΥ αυ (ᾹΥ ᾱυ) | [aːu̯] āu |
[aːw] āw |
[av ~ af] av, af 24 |
ΕΥ ευ | [eu̯] eu |
[ew] ew |
[ev ~ ef] ev, ef 24 |
ΗΥ ηυ | [ɛːu̯] ēu |
[ɛːw] ēw |
[iv ~ if] iv, if 24 |
ΟΥ ου | [ou̯ ~ oː] ou 22 |
[uː] ū |
[u] u |
ΩΥ ωυ | [ɔːu̯] → [ɔːy] ōu → ōy 25 |
[ɔːy] ōy |
[oi] oy |
IV. Dwuznaki Δʹ Διγράμματα IV.二重音字 |
|||
ΓΓ γγ | [ŋg] ng |
[ŋg ~ ŋɟ ~ ŋɣ ~ ŋʝ] ng, ngh; nj 3 26 |
|
ΓΚ γκ | [ŋk] nk |
[g ~ ɟ ~ ŋg ~ ŋɟ ~ ŋk ~ ŋc] g, ng; j, nj; nk 3 27 |
|
ΓΞ γξ | [ŋks] nx |
[ŋks] nx |
|
ΓΧ γχ | [ŋkʰ] nkh / nch 10 |
[ŋx ~ ŋç] nch |
|
ΜΠ μπ | [mp] mp |
[b ~ mb ~ mp] b, mb; mp 27 |
|
ΝΤ ντ | [nt] nt |
[d ~ nd ~ nt] d, nd; nt 27 |
|
ΤΣ τσ | [ts] ts |
[ts] ts |
|
ΤΖ τζ | [tz] tz |
[dz] dz |
Symbol | Nazwa | Translit. | |||
---|---|---|---|---|---|
grecka | łacińska | polska | japońska | ||
V. Znaki diakrytyczne Εʹ Διακριτικὰ σημεία V.補助記号 |
|||||
◌́ | ὀξὺς τόνος / ὀξεῖα oxỳs tónos / oxeîa |
accentus acutus | akcent ostry (akut) |
鋭アクセント ei-akusento |
◌́ |
◌̀ | βαρὺς τόνος / βαρεῖα barỳs tónos / bareîa |
accentus gravis | akcent ciężki (gravis) |
重アクセント jū-akusento |
◌̀ |
◌͂ | περισπώμενος τόνος / περισπωμένη perispṓmenos tónos / perispōménē |
accentus circumflexus | akcent przeciągły (cyrkumfleks) |
曲アクセント kyoku-akusento |
◌̂ |
◌ͅ | ὑπογεγραμμένη hypogegramménē |
iōta subscriptum | jota podpisana | 下書きのイオータ shitagaki no iōta |
◌i |
◌ι | προσγεγραμμένη prosgegramménē |
iōta adscriptum | jota przypisana | 横書きのイオータ yokogaki no iōta |
◌i |
◌̔ | δασὺ πνεῦμα / δασεῖα dasỳ pneûma / daseîa |
spīritus asper | przydech mocny | 有気息記号/有気 yūkisoku kigō / yūki |
h◌, ◌h 29 |
◌̓ | ψιλὸν πνεῦμα / ψιλή psilòn pneûma / psilḗ |
spīritus lēnis | przydech słaby | 無気息記号/無気 mukisoku kigō / muki |
◌ |
◌̈ | διαλυτικά / διαίρεσις dialytiká / diaíresis |
diaeresis | znak rozdzielenia (diereza) |
分音記号 bun’on kigō |
◌̈ |
◌̆ | βραχὺ σημεῖον / βραχεῖα brakhy sēmeîon / brakheîa |
signum correptiōnis (brevis) |
znak krótkości (brewis) |
短音記号 tan’on kigō |
◌̆ |
◌̄ | μακρὸν σημεῖον / μακρά makròn sēmeîon / makrá |
signum prōductiōnis (macron) |
znak długości (makron) |
長音記号 chōon kigō |
◌̄ |
◌̓ | κορωνίς korōnís |
coronis | znak zlania się (koronis) |
融音記号 yūon kigō |
◌’ |
Symbol | Nazwa | Translit. | |||
---|---|---|---|---|---|
grecka | łacińska | polska | japońska | ||
VI. Znaki diakrytyczne Ϝʹ Διακριτικὰ σημεία IV.約物 |
|||||
. | (στιγμὴ) τελεία (stigmḕ) teleía |
punctus | kropka | 終止符 shūshi-fu |
. |
• | ἄνω τελεία ánō teleía |
semi-cōlon | średnik | 中点 chū-ten |
; |
: | ἄνω καὶ κάτω τελεία ánō kaì katō teleía |
cōlon | dwukropek | 二重点 nijū-ten |
: |
, | κόμμα kómma |
comma / virgula | przecinek | 切断符 setsudan-fu |
, |
; | ἐρωτηματικόν erōtēmatikón |
signum quaestiōnis / signum interrogātiōnis | pytajnik | 疑問符 gimon-fu |
? |
! | θαυμαστικόν thaumastikón |
signum exclāmātiōnis / signum admīrātiōnis | wykrzyknik | 感嘆符 kantan-fu |
! |
’ | ἀπόστροφος (προσῳδία) apóstrophos (prosōidía) |
apostrophus | apostrof | 省音符 shōon-fu |
’ |
‿ | ἐνωτικόν / ὑφέν enōtikón / hyphén |
signum subūniōnis | łącznik | 連字符 renji-fu |
- |
⸒ | (ὑπο)διαστολή (hypo)diastolḗ |
signum dīvīsiōnis | rozdzielacz | 切字符 setsuji-fu |
, |
« » | εἰσαγωγικά eisagōgiká |
signum citātiōnis | cudzysłów | 引用符 in’yō-fu |
“ ” |
( ) | παρένθεσεις paréntheseis |
parenthesēs circulārēs | nawiasy okrągłe | 丸括弧 maru-kakko |
( ) |
[ ] | ἀγκύλες ankýles |
parenthesēs quādrae | nawiasy kwadratowe | 角括弧 kado-kakko |
[ ] |
{ } | ἄγκιστρα ánkistra |
parenthesēs ungulātae | nawiasy klamrowe | 波括弧 nami-kakko |
{ } |
⟨ ⟩ | (κοπτερὲς) γωνίες (kopterès) gōníes |
parenthesēs angulārēs | nawiasy ostrokątne | 山括弧 yama-kakko |
⟨ ⟩ |
— | παῦλα paûla |
signum suspensionis | myślnik | 中線 chū-sen |
— |
… | ἀποσιωπητικά / ἔλλειψις aposiōpētiká / élleipsis |
puncta reticentiae | wielokropek | 省略符 shōryaku-fu |
… |
Przypisy
- Litery te występują w dwu odmianach: prostej (β, Θ θ, κ, π, ρ, φ, Υ, Ω) oraz kursywnej (ϐ, ϴ ϑ, ϰ, ϖ, ϱ, ϕ, ϒ, Ο̱). Odmiany kursywne pochodzą od pisma odręcznego i bywają także używane jako symbole matematyczno-techniczne o osobliwym znaczeniu. Obydwie wersje są często używane zamiennie jako równoważne warianty stylistyczne (choć w danym tekście zaleca się używać jednego lub drugiego konsekwentnie). Wyjątek stanowi para β–ϐ, gdzie niekiedy w drukach wysokiej jakości (szczególnie w starogreckiej typografii tradycji francuskiej) odmianę z dolną kreską stosuje się na początku wyrazu, odmianę bez dolnej kreski zaś w środku lub na końcu (np. βίϐλος bíblos).
- j [ʝ], k [c], l [ʎ], n [ɲ], ch [ç], nj [ŋʝ] — przed αι e [e], ε e [e], ει i [i], η i [i], ι i [i], οι i [i], υ i [i], υι i [i]; gh [ɣ], k [k], l [l], n [n], ch [x], ngh [ŋɣ] — w pozostałych przypadkach.
- d [d] — wyłącznie pomiędzy ν n [n] i ρ r [r]; dh [ð] — w pozostałych przypadkach.
- Litera ta występuje w dwu odmianach: minuskule w kształcie otwartego „e” (ε) oraz minuskule półksiężycowatej (ϵ). Obydwie wersje są często używane zamiennie jako równoważne warianty stylistyczne (choć w danym tekście zaleca się używać jednego lub drugiego konsekwentnie). Odziedziczone zostały ze średniowiecznego greckiego pisma ręcznego. Pierwszy wariant, najczęściej spotykany w nowoczesnej typografii, pochodzi od średniowiecznego pisma minuskulnego i wygląda jak odwrócona cyfra „3”. Drugi wariant, znany również jako uncjalny epsilon, wywodzi się z wcześniejszej uncjały (jednej z odmian pisma majuskulnego) i wygląda jak półokrąg z poziomą kreską przebiegającą przezeń. Podczas gdy w zwykłej typografii występują zazwyczaj jako alternatywne warianty czcionki, w matematyce mogą mieć różne znaczenia.
- Epitety ψῑλόν psīlón („prosty, zwyczajny, jasny”), μῑκρόν mīkrón („mały”) i μέγα méga („wielki”) zostały nadane w średniowieczu (ok. II–III w. n.e.), aby odróżnić pojedyncze litery od dwugłosek, które w tym okresie zaczęły być wymawiane jako pojedyncze głoski: dwugłoska αι ai [ai̯] zbliżyła się w wymowie do samogłoski ε e [e], dwugłoska οι oi [oːi̯] — do samogłoski υ y [y ~ yː], samogłoska długa ω ō [ɔː] — do samogłoski krótkiej ο o [o].
- Litera Ϝ występowała w archaicznym alfabecie greckim, w którym oznaczała spółgłoskę półotwartą wargowo-miękkopodniebienną [w] będącą niezgłoskotwórczym odpowiednikiem samogłoski [u ~ uː], której to wartość w grece archaicznej nosiła litera Υ. Obydwie wywodzą się od jednej i tej samej litery alfabetu fenickiego wāw: litera Υ odziedziczyła po niej kształt, lecz nadano jej wymowę samogłoskową i umieszczono na końcu alfabetu, natomiast Ϝ zachowała pierwotną nazwę i wymowę, lecz swą postać uzyskała poprzez pochylenie górnej części Υ w prawo.
Jako litera alfabetu Ϝ znajduje potwierdzenie w archaicznych i dialektalnych starożytnych greckich inskrypcjach i bywała czasami używana jako symbol w późniejszych greckich traktatach matematycznych. Za pośrednictwem alfabetu zachodniogreckiego Ϝ przeszła do alfabetu łacińskiego jako litera F.
W niektórych lokalnych (epichorycznych) alfabetach występował wariant przypominający nowoczesną literę cyrylicy И. W jednym alfabecie lokalnym, pochodzącym z Pamfylii, obie odmiany istniały obok siebie jako dwie odrębne litery. Przypuszcza się, że w dialekcie tym głoska [w] przeszła w [v] w niektórych środowiskach. Odmiana w kształcie łacińskiej litery F zaczęła oznaczać nowy dźwięk, podczas gdy szczególną postać Ͷ zastosowano w tych miejscach, gdzie stare brzmienie zostało zachowane.
Spółgłoska [w] zanikła jednak razem z miejscowymi dialektami greckimi, gdy wyparła je oparta głównie na dialekcie attyckim i jońskim greka koine, przodek języka nowogreckiego. Głoska [w] była obecna w dialektach Lakonii, Beocji, Cypru i kilku innych, nie występowała jednak (lub bardzo wcześnie zanikła) w dialektach attyckim, jońskim i wschodnich odmianach dialektu doryckiego. Stopniowy zanik głoski [w] w dialektach czynił obecność wau w alfabecie greckim zbyteczną. Zachowała się ona wyłącznie jako znak oznaczający liczbę 6. Ze względu na jej kształt zaczęto ją także z czasem nazywać digammą, co oznacza „podwójna gamma”. - W odróżnieniu od pozostałych liter greckich Ζ i Ο nie odziedziczyły swych nazw od liter fenickich, z których powstały: zāyin i ʿāyin. Nazwa tej pierwszej, „zeta”, powstała na wzór poprzedzających ją liter beta, eta i theta. Natomiast tę drugą w starożytności nazywano po prostu „ou”.
- Głoski ζ (= δσ) [dz], ξ (= κσ) [ks], ψ (= πσ) [ps] są nazywane podwójnymi spółgłoskami, bowiem składają się dwu różnych dźwięków. Co do dokładnej wartości fonetycznej ζ istnieje kilka hipotez, jednakże jak na razie do końca nie rozstrzygnięto, czy należy ją wymawiać [zd] czy też [dz]. W grece nowożytnej ζ służy do zapisu spółgłoski [z].
- Litery Η pierwotnie używano w większości greckich dialektów do zapisu spółgłoski [h]. W tej funkcji została zapożyczona w VIII w. p.n.e. przez Etrusków i inne narody staroitalskie, których alfabety zostały oparte na eubejskiej postaci alfabetu greckiego. To ostatecznie doprowadziło do wykształcenia się alfabetu łacińskiego z literą H.
W dialekcie wschodniojońskim jednakże głoska [h] zanikła jeszcze przez VI w. p.n.e., a literze Η znaleziono nową funkcję: do zapisu długiej samogłoski [aː], która później zlazła się z [ɛː]. W r. 403 p.n.e. Ateny oficjalnie przejęły joński system pisowni, a wraz z nim samogłoskowe użycie ety (choć w dialekcie attyckim z tego okresu wciąż istniała głoska [h]). Taki alfabet stał się później standardem ortografii w całej Grecji. Dialekty, które zachowały [h], przez jakiś cza stosowały w swych regionalnych (epichorycznych) wariantach alfabetu greckiego różne kształty spółgłoskowej ety („hety”) obok jej nowej funkcji samogłoskowej. Jednym z nich był podobny do gwoździa i wyglądał jak lewa połowa ety. System ów został po raz pierwszy użyty w południowych włoskich koloniach Heraklei i Tarencie. Gdy w epoce hellenistycznej pisownię grecką zaczęli ujednolicać gramatycy aleksandryjscy, stworzyli znak diakrytyczny wywodząc go z lewej połówki ety do oznaczenia obecności głoski [h] oraz dodali jako jego odpowiednik odwrócony znak dla wskazania braku [h]. Znaki te stały się pierwowzorem przydechów silnego (◌̓ ) i słabego (◌̓ ), które weszły potem w skład standardowej ortografii greckiej. - Do transliteracji liter Κ i Χ w krajach anglosaskich zazwyczaj służy litera C, w pozostałych krajach miast niej używa się częściej K.
- Litery umieszczone za Υ (Φ, Χ, Ψ) oraz litera Ξ w różnych regionach Grecji miały różną wymowę. Na wschodzie nosiły następujące wartości: Ξ [ks], Φ [pʰ], Χ [kʰ], Ψ [ps], natomiast za zachodzie ich brzmienie było takie: Φ [pʰ], Χ [ks], Ψ [kʰ] (litery Ξ nie używano, z kolei podwójną głoskę [ps] zapisywano jako ΦΣ). Na południu dodatkowe litery w ogóle nie występowały i głoski [ks], [ps], [kʰ], [pʰ] zapisywano w postaci dwuznaków ΠΣ, ΚΣ, ΚΗ, ΠΗ. To właśnie dlatego łacińska litera X oznacza głoskę [ks], natomiast cyrylicka litera Х wymawiana jest jako [x].
- Litera Ϻ wywodzi swój kształt od fenickiej litery ṣādē, lecz jej nazwa zapewne pochodzi od innej litery fenickiej: šin. Literę tę prawdopodobnie wymawiało się jako [s] i w niektórych dialektach używano zamiast Σ.
- Litera Ϙ wywodzi się z fenickiej litery qōph, która służyła do oznaczania powszechnej w językach semickich spółgłoski języczkowej [q] różnej od spółgłoski miękkopodniebiennej [k], którą zapisywano literą kaph. Greka posiadała wyłącznie spółgłoskę [k], jednakże już wonczas zauważono, że przed samogłoskami tylnymi [o(ː)], [ɔː] i [u(ː)] i spółgłoskami dziąsłowymi wysuwa się ona do tyłu, zbliżając nieco się do fenickiej [q]: [k̠]. Stąd też Grecy postanowili do swego alfabetu przyjąć zarówno Κ, jak i Ϙ. Litery Ϙ używali przed Ο, Υ, Ω oraz Λ, Ν, Ρ, Τ, np. ϙόραξ qórax („kruk”), ϙόσμιος qósmios („uporządkowany”), καϙός kaqós („zły, niedobry”), ὅρϙος hórqos („przysięga”), Γλαῦϙος Glaûqos („Glaukos”), Ϙόρινθος Qórinthos („Korynt”), γλαυϙῶπις glauqō̂pis („szarooka”), ϙούρη qoúrē („córa”), Ἀρκαδιϙόν Arkadiqón („Liga Arkadyjska”), εὔδιϙος eúdiqos („sprawiedliwy, prawy”), Λύϙος Lýqos („Lykos”), Ϙουφαγόρᾱς Qouphagórās („Kufagoras”), ϙύλιξ qýlix („kielich”), ϙύϙνος qýqnos („łabędź”), λήϙυθος lḗqythos („fiolka oliwowa”), ϙυνίσϙος qynísqos („szczenię”), Λοϙρός Loqrós („Lokros”), ϙλυτός qlytós („sławny, chwalebny”), Πάτροϙλος Pátroqlos („Patroklos”), Ἕϙτωρ Héqtōr („Hektor”). W pozostałych przypadkach zaś stosowali Κ. Najstarsze poświadczenia qoppy pochodzą z wczesnego dialektu jońskiego. Dała początek łacińskiej literze Q, która w językach jej używających, dźwiękowo niczym się nie różni od K i zawsze występuje przed U. Z czasem qoppa została całkowicie wyparta przez kappę. Zachowała się ona wyłącznie jako znak oznaczający liczbę 90, lecz jej kształt z czasem się uprościł i zaczął przypominać zygzak (Ϟ).
- Na początku wyrazów wymawia się ją jako [r̥ʰ] i obligatoryjnie dodaje się przydech mocny, w pozostałych przypadkach ma wymowę [r]. Zbitkę ῤῥ wymawia się jako [rr̥ʰ]. W języku nowogreckim brzmienie w każdym przypadku ujednolicono do [r].
- Nazwa „sigma” wedle jednej z hipotez może być odziedziczona po fenickiej literze sāmekh. Według innej hipotezy pierwotna nazwa Σ mogła brzmieć „san” (dzisiaj związana z inną, nieużywaną już literą Ϻ), natomiast „sigma” była grecką innowacją, która po prostu oznaczała „syczenie” i wywodziła się od czasownika σίζω sízō < *sig-jō („syczeć”).
Minuskuła sigmy w standardowej ortografii ma dwie odmiany: σ to minuskuła pisana na początku lub w środku wyrazu, ς zaś — na jego końcu. Na przykład, jeśli chcemy zapisać wyraz ΘΕΟΣ THEOS („bóg”) małymi literami, to winniśmy wybrać zapis θεός theós. Zapis θεόσ jest niepoprawny.
Oprócz tego istnieje również odmiana półksiężycowa majuskuły i minuskuły (Ϲ ϲ) będąca średniowiecznym wariantem stylistycznym nie zawierającym rozróżnienia na minuskułę końcową i niekońcową. W formach wschodnich pisma greckiego (w przeciwieństwie do zachodnich alfabetów greckich używanych w europejskich koloniach) oraz w okresie hellenistycznym (IV–III w. p.n.e.), epigraficzny kształt sigmy został uproszczony do postaci, która nawiązuje do, lecz nie jest w ogóle związana z łacińską literą C. Kształt ów stał się uniwersalnym standardem pisania sigmy w okresie późnej starożytności i średniowieczu. Dzisiaj odmiana ta znana jest jako półksiężycowa sigma ze względu na swój kształt podobny do sierpa półksiężyca. Forma półksiężycowa była często używana w średniowiecznym piśmie odręcznym i znalazła się również na monetach bitych począwszy od IV w. p.n.e. W dzisiejszych czasach nadal może być spotykana w napisach w greckich kościołach prawosławnych, a także w niektórych drukowanych wydaniach klasycznych autorów.
Półksiężycowa sigma z kropką (Ͼ ͼ) (σίγμα περιεστιγμένον sī̂gma periestigménon) była używana przez Arystarcha z Samotraki jako znak redakcji wskazujący, że linia tekstu w ten sposób wyróżniona znajdowała się w niewłaściwej pozycji. Podobnież antysigma bądź odwrócona sigma (Ͻ ͻ) (ἀντίσιγμα antísigma) oznaczała linię tekstu, która jest nie na miejscu. Antysigma z kropką bądź odwrócona sigma z kropką (Ͽ ͽ) (ἀντίσιγμα περιεστιγμένον antísigma periestigménon) wskazywała na linię, po której należało dokonać przegrupowania, lub warianty odczytów o niepewnym pierwszeństwie. - [z] — przed spółgłoskami dźwięcznymi β v [v], γ gh ~ j [ɣ ~ ɟ], δ dh [ð], μ m [m], ν n [n ~ ɲ], ρ r [r]; [s] — w pozostałych przypadkach.
- W VI w. p.n.e. w Milecie w Jonii stworzono nową literę Ω do oznaczania długiej samogłoski [ɔː] (jednocześnie zastosowano literę Η w nowej funkcji do wyrażania długiej samogłoski [ɛː]).
- Pochodzenie litery Ͳ jest nieznane. Mogła ona bądź bezpośrednio, bądź pośrednio rozwinąć się z archaicznej greckiej litery Ϻ pochodzącej z fenickiej litery ṣādē. Litera ṣādē oznaczała dźwięk zbliżony do [s], jednak litera Ͳ nie występowała w alfabecie greckim między literami Π i Ϙ, ale na samym końcu za literą Ω. Dlatego istnieje hipoteza mówiąca, że Ͳ została później dołączona do alfabetu greckiego.
W niektórych alfabetach jońskich i pamfylskich występuje archaiczna alfabetyczna forma Ͳ, z której później powstała współczesna numeryczna forma Ϡ. Znak ten występował od VI do V w. p.n.e. w napisach jońskich i od IV do III w. w alfabetach pamfylskich. Występował w miejscach gdzie w większości dialektów stawiano ΣΣ ss, a w dialekcie attyckim ΤΤ tt. Jak dokładnie wymawiano Ͳ, nie wiadomo. Pochodzi od zbitki *kj, można więc przypuszczać, że wymowa była zbliżona do [ts]. Przyjmuje się, że później zaczęła przeważać wymowa [ss]. Swój dzisiejszy numeryczny kształt Ϡ sampi otrzymało w średniowiecznych rękopisach.
Nazwa „sampi” nie jest jasna. Być może ma związek z nazwą „san”. Inną możliwością jest pochodzenie od wyrażenia ὧς ἀν πῖ hōs an pi („jak pi”), obecny kształt tej litery (Ϡ) bowiem graficznie jest podobny do Π.
Zupełnie nowa hipoteza została wysunięta przez A. Williego, który sugeruje, że pierwotna nazwa tej litery w starożytności to „angma”. Wniosek ten opiera się na fragmencie łacińskiego gramatyka Warrona, który używał tej nazwy odnośnie tego, co nazywa „25. literą alfabetu”. Sam Warron, rzecz jasna, nie odnosił się do sampi, lecz używał angmy jako określenia spółgłoski [ŋ] w słowach takich jak angelus. Jednak Warron przypisywał wykorzystanie nazwy „angma” starożytnemu jońskiemu autorowi Jonowi z Chios. Willi przypuszcza, że Warron źle zrozumiał Jona, sądząc, że nazwa „angma” dotyczy głoski [ŋ], ponieważ dźwięk ten występuje w samej nazwie. Jon jednakże, mówiąc o „25. literze alfabetu”, nie miał na myśli osobliwej wymowy niektórych innych liter, ale rzeczywistą pisaną literę, mianowicie sampi. Według hipotezy Williego, nazwa „angma” byłaby pochodną rdzenia *ἀγκ- *ank- („giąć, krzywić”) i dotyczyłaby „zakrzywionego kształtu” przez wzgląd na haczykowaty kształt tej litery. - Litera Ϛ to ligatura Σ i Τ, litera Ȣ to ligatura Ο i Υ. Obydwie pojawiły się w średniowieczu i były często stosowane, lecz w grece współczesnej zaniechano użycia Ȣ, natomiast Ϛ stosuje się wyłącznie do oznaczania liczby 6 zamiast Ϝ. Pierwotnie Ϛ i Ϝ nie miały nic ze sobą wspólnego, lecz w średniowieczu formy pisane obu liter zbliżyły się do siebie tak mocno, że przestano je odróżniać. Współcześnie używana postać minuskuły stigmy (ϛ) kształtem przypomina mała sigmę końcową (ς), lecz w odróżnieniu od niej jej górna część jest dłuższa i wygięta do góry.
- Litera Ϗ to ligatura Κ i Ι używana do zapisu spójnika καί kaí („i”). Pełni funkcję tożsamą z łacińską ligaturą &. Istnieje także postać tej ligatury z dołączonym akcentem ciężkim (ϗ̀).
- Dwugłoski ᾳ āi, ῃ ēi, ῳ ōi to tzw. dwugłoski niewłaściwe. Pierwotnie były zapisywane ᾱι āi, ηι ēi, ωι ōi i wymawiane odpowiednio [aːi̯], [ɛːi̯], [ɔːi̯], lecz od ok. II w. p.n.e. głoskę ι i [i̯] przestano wymawiać i brzmienie owych dwugłosek ujednoliciło się z samogłoskami długimi: [aː], [ɛː], [ɔː]. W I w. p.n.e. w pisowni zaczęto niekiedy pomijać ι i. Od XII w. jednak, aby odróżnić w piśmie etymologicznie różne ᾱι āi, ηι ēi, ωι ōi i ᾱ ā, η ē, ω ō, zaczęto dopisywać małą ι i poniżej owych samogłosek (tzw. jota podpisana). Jednakże kiedy samogłoski te zapisywane są wielkimi literami, jotę po prostu dopisuje się obok jak za dawnych czasów (tzw. jota przypisana): ΑΙ, ΗΙ, ΩΙ bądź Αι, Ηι, Ωι.
- Początkowo pod zapisami ει ei, ου ou kryły się dwie różne wymowy: [ei̯] i [ou̯] oraz [eː] i [oː]. (Dla porównania η ē oznaczało głoskę [ɛː], tj. dźwięk pomiędzy [aː] i [eː], natomiast ω ō — głoskę [ɔː], tj. dźwięk pomiędzy [aː] i [oː].) Istniała etymologiczna różnica między tzw. właściwymi / prawdziwymi dwugłoskami ει ei [ei̯], ου ou [ou̯] oraz tzw. fałszywymi dwugłoskami ει ei [eː], ου ou [oː], lecz stopniowo zaczęto je mieszać, a od IV w. p.n.e. wszystkie zaczęto wymawiać jako [ei̯] i [oː], a w późniejszych okresach jako [iː] i [uː].
- Dwugłoska υι yi [yi̯] przemieniła się w samogłoskę prostą [yː] w dialekcie attyckim okresu klasycznego, ale przetrwała w niektórych innych współczesnych dialektach oraz we wczesnej grece koine.
- av [av], ev [ev], iv [iv] — przed β v [v], γ gh ~ j [ɣ ~ ɟ], δ dh ~ d [ð ~ d], ζ z [z], λ l [l], μ m [m], ν n [n], ρ r [r] i samogłoskami; af [af], ef [ef], if [if] — przed θ th [θ], κ k [k ~ c], ξ x [ks], π p [p], σ s [s], τ t [t], φ f, χ ch [x ~ ç], ψ ps [ps] i na końcu wyrazu.
- Dwugłoskę ωυ ōu [ɔːu̯] można było spotkać w dialektach jońskich i w niektórych hebrajskich w transkrypcjach greckiej Biblii, ale nie występowała ona w grece attyckiej i stopniowo zanikła w koine. Tam, gdzie ωυ ōu została attycyzowana, często była podzielona na dwie odrębne sylaby [ɔː.y], skąd łacińska transkrypcja OY. Być może najlepszym przykładem tego jest greckie imię biblijne Μωυσῆς Mōusē̂s [mɔːu̯.sɛ̑ːs] (Mojżesz), które zostało attycyzowane jako Μωϋσῆς Mōysē̂s [mɔː.y.sɛ̑ːs] i następnie przeszło do wczesnochrześcijańskiej łaciny jako Mōysēs, skąd został hiszpański Moisés, francuski Moïse itd. Nowogrecka forma to Μωυσής Moysís [mo̞i̯sis], podczas gdy nowoczesna forma łacińska w Wulgacie to Mōsēs.
- ngh ~ njh [ŋɣ ~ nʝ] — w niektórych wyrazach wywodzących się z połączenia zaimków ἐν en („w, na”), σύν sýn („z, wspólnie”) z którymś z wyrazów γάμος ghámos, γράμμα ghrámma, γράφω ghráfo itp.; ng ~ nj [ŋg ~ nɟ] — w pozostałych przypadkach (w mowie potocznej często redukowane do g ~ j [g ~ ɟ]).
- g ~ j [g ~ ɟ], b [b], d [d] — na początku wyrazu; ng ~ nj [ŋg ~ nɟ], mb [mb], nd [nd] — w środku wyrazu (nk [ŋk ~ ŋc], mp [mp], nt [nt] — w niektórych zapożyczeniach. (Dwuznak ντ, jeśli idzie przed ρ r [r], również jest wymawiany jako [nt] i transkrybowany jako nt.)
- W okresie hellenistycznym, aby poprawnie oddać wymowę wyrazów, utworzono znaki diakrytyczne: trzy rodzaje akcentów, dwa przydechy, dierezę (znak oddzielnego wymawiania samogłosek) itp. Nie używa się ich jednak, jeśli dany wyraz w całości zapiszemy dużymi literami. W grece nowożytnej głoska [h] zanikła, a akcent toniczny przeszedł w akcent dynamiczny, dlatego na mocy reformy ortograficznej z r. 1980 zaniechano system politoniczny diakrytyków na rzecz uproszczonego monotonicznego, w którym używa się wyłącznie znaku akcentu (◌́) oraz dierezy (◌̈).
- ◌h — wyłącznie w przypadku ῥ rh [rʰ]; h◌ — w pozostałych przypadkach.
Pismo siddham i dewanagari
悉曇文字とデーヴァナーガリー
Najpowszechniej używanym do zapisu sanskrytu pismem jest dewanagari [sanskr. देवनागरी devanāgarī — „z miasta bogów”]. Rozwinęło się ono z pisma siddham [sanskr. सिद्धं, siddhaṃ — „doskonałe”] używanego do zapisywania sanskrytu w okresie około 600–1200 n.e. i wywodzącego się pośrednio z alfabetu aramejskiego poprzez pismo brahmi [sanskr. ब्राह्मी brāhmī], najstarszej formy pisma indyjskiego, którego najwcześniejsza postać znana jest z napisów cesarza Aśoki (poł. III w. p.n.e.).
Pismo brahmi i pochodne od niego systemy są alfabetyczno-sylabiczne, w których poszczególnymi znakami podstawowymi (pełnymi) zapisuje się sylaby otwarte składające się ze spółgłoski i domyślnej samogłoski [a]. Dla zapisania sylaby z inną samogłoską należy do znaku pełnego dodać znak połowiczny. Zaznacza się także brak samogłoski (w zbitce spółgłoskowej za pomocą ligatury, w wygłosie — osobnym znakiem diakrytycznym). W wyrazach rozpoczynających się samogłoską stosuje się osobne pełne znaki samogłoskowe, które mogą się pojawiać wyłącznie na początku tekstu (zdania, akapitu, oddzielnego słowa). Dla zapisywania sanskrytu alfabetem łacińskim wypracowano tzw. transkrypcję naukową [ang. International Alfabet of Sanskrit Transliteration (IAST)], stosującą cały szereg diakrytyków do zapisywania dźwięków, dla których w czystej łacince nie ma osobnych znaków (podobnie jak polskie „ogonki” uzupełniają alfabet łaciński o nasze swoiste głoski). IAST jest zarówno transliteracją (zapisem opartym na zasadzie ścisłej odpowiedniości liter: jednemu znakowi danego pisma odpowiada zawsze jeden i ten sam znak łaciński), jak i transkrypcją (zapisem dźwiękowym: każdy znak IAST ma ustaloną wartość brzmieniową), co jest możliwe dzięki temu, że indyjskie pismo jest ściśle fonetyczne.
Samogłoski dzielą się na proste (pojedyncze) i złożone (dwugłoski). Za samogłoski proste uważa się także dwie spółgłoski zgłoskotwórcze: [r̩] i [l̩]. W sanskrycie występuje iloczas, czyli długość trwania samogłoski. Samogłoski proste mogą być krótkie, czyli trwać przez jedną miarę [sanskr. मात्रा mātrā, jak łac. mora], lub długie — dwie miary. Dwugłoski, składające się z dwu samogłosek prostych, są zawsze długie. W transkrypcji naukowej długość zaznacza się poziomą kreseczką nad literą. Samogłoski [eː] i [oː] pochodzą z przedklasycznych dwugłosek [ei̯] i [ou̯], dlatego wciąż są zaliczane do tej grupy.
Istnieją także różnego rodzaju znaki specjalne oznaczające unosowienie samogłoski w wygłosie sylaby (zwyczajne lub silniejsze), przydech po samogłosce oraz brak samogłoski.
Znak pełny | Znak połowiczny | IPA/ IAST |
||||
---|---|---|---|---|---|---|
siddhaṃ | devanāgarī | siddhaṃ | devanāgarī | |||
Samogłoski proste समानाक्षर |
||||||
Gardłowe कण्ठ्य |
Krótka ह्रस्व |
![]() |
अ | ![]() |
◌ | [ə ~ ɐ] a |
Długa दीर्घ |
![]() |
आ | ![]() |
ा | [ɑː] ā |
|
Podniebienne तालव्य |
Krótka ह्रस्व |
![]() |
इ | ![]() |
ि | [i] i |
Długa दीर्घ |
![]() |
ई | ![]() |
ी | [iː] ī |
|
Wargowe ओष्ठ्य |
Krótka ह्रस्व |
![]() |
उ | ![]() |
ु | [u] u |
Długa दीर्घ |
![]() |
ऊ | ![]() |
ू | [uː] ū |
|
Szczytowe मूर्धन्य |
Krótka ह्रस्व |
![]() |
ऋ | ![]() |
ृ | [r̩] ṛ |
Długa दीर्घ |
![]() |
ॠ | ![]() |
ॄ | [r̩ː] ṝ |
|
Zębowe दन्त्य |
Krótka ह्रस्व |
![]() |
ऌ | ॢ | [l̩] ḷ |
|
Długa दीर्घ |
![]() |
ॡ | ॣ | [l̩ː] ḹ |
||
Dwugłoski सन्ध्यक्षर |
||||||
Podniebienno-gardłowe कण्ठोष्ठ्य |
![]() |
ए | ![]() |
े | [eː] ← [ei̯] e ← ei |
|
![]() |
ऐ | ![]() |
ै | [əi̯] ai |
||
Wargowo-gardłowe कण्ठतालव्य |
![]() |
ओ | ![]() |
ो | [oː] ← [ou̯] o ← ou |
|
![]() |
औ | ![]() |
ौ | [əu̯] au |
||
Wydech विसर्गः |
![]() |
ः | [h] ḥ |
|||
Wygłos nosowy अनुस्वारः |
![]() |
ं | [ⁿ] ṃ |
|||
Unosowienie अनुनासिक |
![]() |
ँ | [◌̃] ◌̃ |
|||
Zatrzymanie विराम |
![]() |
ऽ | ![]() |
् | [ə̷] ’ |
Znaki spółgłoskowe są uporządkowane pod względem miejsca wymowy. Spółgłoski zwarte tworzą pięć grup, ułożonych „od tyłu” — pierwsza wymawiana jest przez zwarcie w najgłębszym miejscu aparatu mowy, kolejne coraz bliżej ust. W każdej grupie jest też ustalona kolejność: bezdźwięczne (bezprzydechowe, przydechowe), dźwięczne (bezprzydechowe, przydechowe, nosowe). Także półsamogłoski i spółgłoski szczelinowe syczące są uporządkowane pod względem miejsca artykulacji. Wszystkie półsamogłoski są dźwięczne, wszystkie spółgłoski szczelinowe są bezdźwięczne poza [ɦ], która jest dźwięczna. Miejsce artykulacji i dźwięczność to cechy bardzo ważne dla sanskryckiego prawopisu i zasad przemian dźwiękowych.
Znak pełny | Znak połowiczny | IPA/ IAST |
||||
---|---|---|---|---|---|---|
siddhaṃ | devanāgarī | siddhaṃ | devanāgarī | |||
Spółgłoski zwarte स्पर्श |
||||||
Gardłowe कण्ठ्य |
Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण |
![]() |
क | ![]() |
क◌ ◌क |
[k] k |
Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण |
![]() |
ख | ![]() |
ख◌ ◌ख |
[kʰ] kh |
|
Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण |
![]() |
ग | ![]() |
ग◌ ◌ग |
[g] g |
|
Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण |
![]() |
घ | ![]() |
घ◌ ◌घ |
[gʱ] gh |
|
Podniebienne तालव्य |
Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण |
![]() |
च | ![]() |
च◌ ◌च |
[c ~ t͡ʃ] c |
Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण |
![]() |
छ | ![]() |
छ◌ ◌छ |
[cʰ ~ t͡ʃʰ] ch |
|
Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण |
![]() |
ज | ![]() |
ज◌ ◌ज |
[ɟ ~ d͡ʒ] j |
|
Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण |
![]() |
झ | ![]() |
झ◌ ◌झ |
[ɟʱ ~ d͡ʒʱ] jh |
|
Szczytowe मूर्धन्य |
Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण |
![]() |
ट | ![]() |
ट◌ ◌ट |
[ʈ] ṭ |
Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण |
![]() |
ठ | ![]() |
ठ◌ ◌ठ |
[ʈʰ] ṭh |
|
Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण |
![]() |
ड | ![]() |
ड◌ ◌ड |
[ɖ] ḍ |
|
Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण |
![]() |
ढ | ![]() |
ढ◌ ◌ढ |
[ɖʱ] ḍh |
|
Zębowe दन्त्य |
Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण |
![]() |
त | ![]() |
त◌ ◌त |
[t̪] t |
Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण |
![]() |
थ | ![]() |
थ◌ ◌थ |
[t̪ʰ] th |
|
Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण |
![]() |
द | ![]() |
द◌ ◌द |
[d̪] d |
|
Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण |
![]() |
ध | ![]() |
ध◌ ◌ध |
[d̪ʱ] dh |
|
Wargowe ओष्ठ्य |
Bezdźwięczna bezprzydechowa अघोष अल्पप्राण |
![]() |
प | ![]() |
प◌ ◌प |
[p] p |
Bezdźwięczna przydechowa अघोष महाप्राण |
![]() |
फ | ![]() |
फ◌ ◌फ |
[pʰ ~ ɸ] ph |
|
Dźwięczna bezprzydechowa घोष अल्पप्राण |
![]() |
ब | ![]() |
ब◌ ◌ब |
[b] b |
|
Dźwięczna przydechowa घोष महाप्राण |
![]() |
भ | ![]() |
भ◌ ◌भ |
[bʱ ~ β] bh |
|
Spółgłoski nosowe अनुनासिक |
||||||
Gardłowe कण्ठ्य |
![]() |
ङ | ![]() |
ङ◌ ◌ङ |
[ŋ] ṅ |
|
Podniebienne तालव्य |
![]() |
ञ | ![]() |
ञ◌ ◌ञ |
[ɲ] ñ |
|
Szczytowe मूर्धन्य |
![]() |
ण | ![]() |
ण◌ ◌ण |
[ɳ] ṇ |
|
Zębowe दन्त्य |
![]() |
न | ![]() |
न◌ ◌न |
[n] n |
|
Wargowe ओष्ठ्य |
![]() |
म | ![]() |
म◌ ◌म |
[m] m |
|
Półsamogłoski यण् |
||||||
Gardłowe कण्ठ्य |
||||||
Podniebienne तालव्य |
![]() |
य | ![]() |
य◌ ◌य |
[j] y |
|
Szczytowe मूर्धन्य |
![]() |
र | ![]() |
र◌ ◌र |
[r] r |
|
Zębowe दन्त्य |
![]() |
ल | ![]() |
ल◌ ◌ल |
[l] l |
|
Wargowe ओष्ठ्य |
![]() |
व | ![]() |
व◌ ◌व |
[w ~ ʋ] v |
|
Spółgłoski szczelinowe ऊष्मन् / संघष्ह्री |
||||||
Gardłowe कण्ठ्य |
![]() |
ह | ![]() |
ह◌ ◌ह |
[ɦ] h |
|
Podniebienne तालव्य |
![]() |
श | ![]() |
श◌ ◌श |
[ɕ ~ ʃ] ś |
|
Szczytowe मूर्धन्य |
![]() |
ष | ![]() |
ष◌ ◌ष |
[ʂ] ṣ |
|
Zębowe दन्त्य |
![]() |
स | ![]() |
स◌ ◌स |
[s] s |
|
Wargowe ओष्ठ्य |
||||||
Kropka dla dźwięków obcych नुक़्ता |
![]() |
़ |
0 | 1 | 2 | 3 | 4 |
---|---|---|---|---|
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
० | १ | २ | ३ | ४ |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
५ | ६ | ७ | ८ | ९ |